به گزارش یول‌پرس به نقل از آناتولی؛ استاد ولی محمد خوجه» از فرهیختگان تورکمن صحرا که نسخه سوم کتاب داستان‌های حماسی دده قورقود» را کشف کرده است در گفت‌وگویی اظهار داشت: نسخه سوم دده قورقود میراث خاندان قاجاریه است.

وی در ادامه افزود: من نیز همانند پدرم بسیار به ادبیات تورک علاقمند هستم. پدرم اواخر عمرش به من گفت که در زمینه جمع آوری کتابهای تورکی کاری را شروع کرده‌ام، ولی موفق به اتمام آن نشده ام. در دهه های گذشته در ترکمنستان رژیم کمونیستی بر سر کار آمد. این رژیم تلاش کرد تا فرهنگ تورکمنها را در این منطقه از بین ببرد. آنها گویندگان به زبان روسی را مورد حمایت قرار می دادند و متکلمین به زبان تورکمنی را اذیت می کردند.

کمونیستها ظلمهای بسیاری روا داشتند. خانواده من تمام زندگی خود را رها کرده و تنها با تعدادی کتاب دست نویس به زبان تورکی در زمان رضاشاه به ایران آمدند. بعد از پدرم به سفارش وی، من اقدام به جمع آوری کتابهای تورکی از تورکمن صحرا، خراسان شمالی، تهران و آذربایجان کردم. پدرم معتقد بود که در ادبیات تورکی هیچ شخصیتی به اندازه دده قورقود بزرگ و برجسته نبوده است. من نسخه جدید کتاب دده قورقود را به صورت اتفاقی هنگامی که در یک کتاب فروشی در میدان انقلاب تهران بودم خریداری کردم. فرد فروشنده کتاب گفت که من از خانواده قاجار هستم و این کتاب از کتابخانه شخصی آقامحمدخان قاجار موسس و نخستین پادشاه سلسله قاجاریه و خانواده های منسوب به این سلسله به من ارث رسیده و چهل سال در خانواده ما بوده است.

پس از بررسی این کتاب از سوی محققین در داخل و خارج ایران و به خصوص تلاشهای شهروز آتابای، دانشجوی رشته تورکولوژی (تورک شناسی) در دانشگاه آنکارا متوجه شدم که این کتاب نسخه‌ای اصیل و جدید از اثر مشهور دده قورقود است. همانگونه که گفتم این کتاب دست نویس است. اما به حدی خط نستعلیق آن زیبا است که بسیاری را دچار این خطا کرده که کتاب چاپی است، ضمن اینکه حاشیه صفحات این کتاب با طلا تهذیب شده است.

این کتاب نشان می‌دهد که هم خطاط آن بسیار ماهر بوده و هم صاحب نخستش بسیار ثروتمند بوده است. من این کتاب را در تبریز به آقای مهندس علیرضا صرافی مدیرعامل موسسه فرهنگی ائل بیلیمی هم نشان دادم. ایشان محقق بزرگی در این خصوص هستند و اطلاعات بسیاری در خصوص اثر ارائه دادند. در تبریز که جایگاه بسیار برجسته در زبان و ادبیات تورکی دارد استقبال بزرگی از من شد. از وقتی به ترکیه آمدم با اساتید بزرگی آشنا شده ام. در ترکیه از این کتاب به صورت حیرت انگیزی استقبال شد. من ارزش این نسخه را در ترکیه متوجه شدم».

-کشف نسخه جدید دده قورقود تورک‌های مناطق مختلف را به هم نزدیک می‌کند

در همین رابطه، شهروز آتابای دانشجوی رشته تورکولوژی در دانشگاه آنکارا نیز گفت: این کتاب ۶۲ صفحه بوده و متعلق به اواخر دوران صفویه و اوایل دوران قاجاریه است. دو صفحه اول کتاب موجود نیست. لذا نام نویسنده و زمان و مکان نگارش اثر به طور دقیق مشخص نیست. املای این اثر به شیوه تورکی شرقی است. اما زبان این اثر عمدتا متعلق به زبان تورکی با لهجه تورکی آذربایجان است. در این نسخه حدود ۳ هزار کلمه لغت نامه ای می توان ردیف کرد.

این جلد از کتاب دده قورقود، دو بُوی (داستان) و ۲۴ سُوی ( قطعات شعرگونه) را که در دو نسخه موجود در شهرهای درسدن و واتیکان وجود نداشته، در خود جای داده است. در این کتاب همچنین اسامی جغرافیایی جدیدی نیز ذکر شده است. گستره این اسامی از زنجان تا همدان و دربند را در برمی گیرد. اما این کتاب دارای اهمیت دیگری نیز هست. در ایران کسانی بودند که مدعی بودند حماسه دده قورقود صرفا متعلق به تورکهای آناتولی است و هیچ ارتباطی به ایران ندارد. به این ترتیب با کشف این کتاب، پروژه آذری‌سازی تورکهای ایران که از سوی این گروه به صورت غرض ورزانه ای دنبال می شود نقش بر آب شد.

ضمن اینکه توجه داشته باشید بسیاری از اسامی جغرافیایی موجود در این کتاب مربوط به آذربایجان است. لذا پیدا شدن یک نسخه جدید از کتاب دده قورقود در جغرافیای ایران و در تهران پایتخت این کشور، واقعه ای بزرگ و البته نیک است. این کتاب از سوی تورکهای اوغوز و من جمله تورک‌های ساکن ایران قرائت و استنساخ می شده است. کشف این نسخه جدید بی تردید، سبب نزدیکی بیشتر تورکهای تورکمن صحرا، آذربایجان، قشقایی و آناتولی خواهد شد. هم اکنون علاوه بر اساتید تورک در شهرهای تبریز و تهران٬ سه محقق از تورکهای تورکمن صحرا٬ مرودشت شیراز و تبریز در شهر آنکارا بر روی نسخه جدید کار می کنند که به زودی منتشر خواهد شد».

گفتنی است کتاب دده قورقود نام مجموعه‌ای از چندین داستان به زبان تورکی است که در آن به حماسه‌ها، باورها و آیین‌های مردمان تورک اوغوز پرداخته می‌شود. کتاب داستان‌های دده‌ قورقود به عنوان اثر مشترک ترکیه، آذربایجان و قزاقستان در فهرست میراث ناملموس فرهنگی یونسکو ثبت شده است.

رئیس رادیو ـ تلویزیون آقای قطبی که یکی از!

خود آقای قطبی که گمان نمی‌کنم خیانت محرزی کرده باشد ولی در تمام دستگاهش اشخاصی را که منصوب می‌کرد همه را به امضاء خودش و به تعهد خودش آن‌ها را می‌آورد در آن دستگاه ولی او هم فکر می‌کنم آدم بهره‌برداری مخصوصا نبوده برای اینکه متاسفانه تبحر و انتلکت، همه‌اش بیشتر در همین اشخاص بود و نمی‌شد تلویزیون را دست مثلا یک حمال یا یک نفری که تحصیل نکرده داد و می‌بایستی بهترین اشخاص را انتخاب می‌کردند و می‌گذاشتند سر تلویزیون و متاسفانه آن اشخاص یا مصدقی بودند یا کمونیست بودند. خیلی کم بودند در دستگاه تلویزیون اشخاصی که از این طرف باشند و سرسپرده هم باشند.

آقای قطبی خویشاوندی نزدیک هم با علیاحضرت داشتند؟

بله پسر دایی ایشان بودند. من از آقای قطبی خودم هیچ چیزی ندارم. یقین دارم که به خصوص کاری را نکرده و اگر هم شده اشتباهاتی در دستگاهش بوده و شخصا و به خصوص نکرده و آن هم باز هم روی اشتباه بوده است.

ایراد عمده که همه از ایشان می‌گیرند، حالا البته، اینست که چرا اعلیحضرت که قدرت در دست ایشان بود یعنی قدرت انتظامی و ارتشی، چرا استفاده نکردند از این قدرت؟

این یک چیزی است که فهماندن آن خیلی مشکل است و من هم هر چه سعی می‌کنم که بفهمانم نمی‌توانم برای اینکه اعلیحضرت یک آدمی بود که در عین اینکه قدرت داشت در عین حال آدم بسیار انسانی بود و اصلا تربیت اولیه‌اش این‌طور بود که آدم دمکراتی بود و عقیده داشت که باید از تمام افراد مملکت استفاده کرد، افکارشان هر چه باشد فرق نمی‌کند ولی چون مملکتی بود که باید پیش می‌رفت و نمی‌شد این عده اشخاص را که مملکت تربیت می‌کرد آن‌ها را گذاشت کنار برای اینکه دیگر کسی نمی‌ماند. به این مناسبت از دانشگاه گرفته تا اطباء هر جایی که بود این‌ها را همه را سر کار می‌گذاشتند و از وجود آن‌ها استفاده می‌کردند و از آن لحاظ که چرا در مواقع شلوغی شدت عمل به خرج نداند این بود که در آن موقع اگر می‌خواستند شدت عمل به خرج بدهند حتما می‌بایستی یک عده را می‌کشتند و این تنها چیزی بود که ایشان حاضر نبودند که کسی را بکشند یا اینکه دستوری بدهند برای قتل عام اشخاص. برای اینکه می‌گفتند من پادشاه این مملکت هستم و نه دیکتاتور. بعد از من پسر من باید شاه بشود و پسر من نمی‌تواند شاهد این باشد که پدرش دستش به خون آلوده باشد و من ترجیح می‌دهم که اگر لازم باشد حتی مملکت را ترک کنم ولی آدم نمی‌کشم.

والاحضرت راجع به این موضوع هیچ وقت با اعلیحضرت صحبت کرده‌اید که اعمال قدرتی در مملکت بشود.

عین همین حرف‌ها را می‌زدند و این‌ها حرف‌های خودشان است که فرمودند.

نقش علیاحضرت چه بود. خیلی حرف هست از لحاظ تاریخی راجع به نفوذی که علیاحضرت داشتند در سال‌های اخیر و مخصوصا این ماه‌های اخیر سلطنت.

من چیزی نمی‌توانم بگویم چون نبود، نمی‌دانم خیلی چیز‌ها می‌گویند ولی صحبت عملش را من والله نمی‌توانم قبول بکنم و نه می‌توانم قبول نکنم و نه می‌دانم برای اینکه ایشان هم به‌‌ همان اندازه که من دارم، اعلیحضرت را دوست داشتند و مملکتشان را دوست داشتند. باز هم اگر اشتباهی شده باز هم از روی قصدی نبوده و تمام این حرف‌ها که می‌گویند مزخرف است برای اینکه ایشان هم به سهم خودشان می‌خواستند یک کاری بکنند و خدمتی بکنند و انتلکتوئل‌ها (intellectuals) را جمع کنند، بلکه آن‌ها را بتوانند دور هم جمع کنند تا یک پشتیبانی بیشتری برای سلطنت باشد.

در آن دو، سه سال قبل از خروج اعلیحضرت خود محیط دربار چطور بود؟ عده‌ای البته حالا حرف خیلی زیاد است راجع به خود آقای علم می‌گویند که باز او خودش یک درباری برای خودش درست کرده بود با دوستانش و اعمال نفوذهایی که می‌شد والاحضرت هیچ.

نه از آقای علم که به هیچ وجه من نمی‌توانم صحبتی بکنم زیرا اگر ما دو یا سه نفر داشتیم که واقعا صمیمی بودند به اعلیحضرت یکی آقای علم بود و یکی اقبال که متاسفانه هر دو رفتند و من فکر می‌کنم که اگر این‌ها زنده بودند اصلا کار مملکت ما به اینجا نمی‌کشید.

هر دو به یک اندازه روی اعلیحضرت نفوذ داشتند یا به اعلیحضرت نزدیک بودند.

هیچ کس روی اعلیحضرت نفوذ نداشت ولی نزدیک بودند که بتوانند باز صحبت بکنند و توصیه بکنند و از این لحاظ آقای علم نزدیکتر بود ولی آقای اقبال هم به‌‌ همان نزدیکی بود اما به آن شدت ممکن است نبود. برای اینکه آقای علم بزرگ شد با اعلیحضرت و در یک سن بودند و با همدیگر در دستگاه اعلیحضرت بزرگ شدند.

آقای هویدا چه نقشی داشت، خب سیزده سال نخست‌وزیر بود، او رابطه‌اش با اعلیحضرت چطور بود؟

آن‌طور که می‌دیدیم که رابطه‌اش خیلی نزدیک بود و اعلیحضرت خیلی آقای هویدا را دوست داشتند ولی در این اواخر‌‌ همان چند روزی که من در ایران بودم گفتند که بزرگترین اشتباه من این بود که هویدا را شش سال پیش عوض نکردم، از شش سال پیش آقای جمشید آموزگار را می‌بایستی می‌آوردم یعنی‌‌ همان زمانی که نفت بالا رفت می‌بایستی در‌‌ همان موقع من آموزگار را می‌آوردم. برای اینکه مردم یک چهره را اگر زیاد ببینند اصلا زده می‌شوند به خصوص که آقای هویدا دیگر کاری از خودش نشان نمی‌داد، همین‌طور هر کس می‌رفت پهلویش می‌گفت من فقط عصای دست هستم و من فقط اطاعت امر می‌کنم در صورتی که یک نخست‌وزیر این حرف را نباید بزند و مخصوصا که کمال قدرت را اعلیحضرت به او داده بودند و او همه کاری را مثل یک نخست‌وزیر می‌کردند و عصای دست نبودند یا رئیس دفتر نبودند و نخست‌وزیری بودند که آن‌طور عمل می‌کردند.

اعلیحضرت از آقای آموزگار راضی بودند؟

بله، منتهی چیزی که فرمودند این بود که گفتند باز هم یک اشتباه دیگری که من کردم این بود که آموزگار را نبایستی بلند می‌کردم که بعد شریف امامی بیاید برای اینکه دولت شریف امامی اصلا کمر ما را شکست.

علت اینکه این نظر و لطف خاص را به آموزگار داشتند نگفتند که چه بود؟

برای اینکه آموزگار یک فردی بوده که از اول با درستی، با صمیمیت خدمت کرده بود در دستگاه و در دستگاهی هم که بود اعلیحضرت از او خیلی راضی بودند و در مورد کار نفت خیلی زحمت کشید و خیلی از او راضی بودند و فردی بود بسیار پاک و به عقیده من یکی از بهترین عناصر ما و ایران بود که کار خودش را هم خوب کرد منتهی بد موقعی آمد، دیر آمد.

چه عواملی باعث شد که اعلیحضرت، شریف امامی را بیاورند؟

من دیگر آن موقع آنجا نبودم نمی‌دانم ولی خب اشتباه بزرگی بود که شریف امامی آمد و او واقعا از همانجا کمر قتل ما را بست.

والاحضرت بفرمایید که اگر بعد از‌‌ همان جریان تبریز، شلوغی تبریز یعنی‌‌ همان اواسط حکومت آموزگار، اگر‌‌ همان موقع اعلیحضرت حکومت نظامی اعلام می‌کردند در سراسر ایران و یک نظامی را.

ولی نه اینکه، حکومت نظامی مثل آقای ازهاری، البته فورا جلوی اغتشاش گرفته می‌شد ولی همان‌طور که به شما گفتم آن وقت لازمه‌اش این بود که با خون و کشتار گرفته بشود، دیگر جلوی جمعیت سیصد هزار نفری را که نمی‌شد گل ریخت، باید جلویش را می‌گرفتند، همان‌طور که در پانزدهم بهمن کردند‌‌ همان دفعه اول که [آیت‌الله] خمینی چیز شد در آنجا چند نفر کشته شد ولی خوب غائله هم می‌خوابید و تمام می‌شد.

پانزده خرداد را می‌فرمایید. بله، نظر والاحضرت نسبت به سازمان امنیت چه بود؟

سازمان امنیت یک مسئله خیلی طولانی است، سازمان امینت اصلا این‌طور که می‌گویند و می‌خواستند نشان بدهند نیست و نبود و متاسفانه سازمان امنیت هم کار خودش را نمی‌کرد بلکه کارهای کوچک می‌کرد. بیشتر کارش روی شناخت کمونیست‌ها و گرفتن کمونیست‌ها و گرفتن اشخاص تروریست و این‌ها بود و اصلا این حرف‌هایی که می‌زدند درباره سازمان امنیت اصلا دروغ بود و شکنجه که می‌گویند دروغ بود و بعد‌ها همه فهمیدیم. کاش سازمان امنیت هم یک کمی بیشتر خشونت داشت کاش که بهتر عمل می‌کرد یعنی که شدید‌تر عمل می‌کرد.

از آن اول که سازمان امنیت درست شد بعد از سقوط مصدق؟

خانات تالش   خانات تالش، خاندانى حكومتگر در لنكران از 1160 تا 1339. قلمرو این خاندان به تدریج گسترش یافت و تمام مناطق تالشنشین، به استثناى ماسال و شاندرمن و تالشدولاب (امروزه شهرستانهاى ماسال و رضوانشهر)، را دربرگرفت (رجوع کنید به بُرادگاهى، ص 58ـ59؛ ادامه مقاله). مؤسس این حكومت جمالالدین میرزابیگ، مشهور به قراخان، از سادات لنكران بود كه نسبشان را به زیدبنعلىبن حسین مىرساندند. پدر میرزابیگ، عباسخان خلیفه، از سادات ضیابرى بود كه ظاهراً در عصر شاهعباس دوم صفوى به اُلوفِ لنكران مهاجرت كرده و طبق فرمان شاه، خلیفه صوفیان آن منطقه شده بود (رجوع کنید به برادگاهى، ص 56ـ57). میرزابیگ شهرت قراخان را بهسبب تیره بودن چهرهاش، از نادرشاه گرفته بود. او بهسبب رشادت در جنگ داغستان (1154ـ1155)، مورد توجه نادرشاه قرار گرفت و تمام روستاهاى الوف تیول او شد. قراخان پس از قتل نادرشاه و در هنگامه جنگهاى مدعیان سلطنت ایران، بر قلمرو خود افزود و بخش بزرگى از سرزمین تالش* را تصرف كرد (همان، ص 58ـ59؛ اوبن، ص 116ـ117). پس از به قدرت رسیدن كریمخان زند در 1164، قراخان دستگیر و در شیراز زندانى شد. هفت سال بعد، وى به دستور كریمخان آزاد شد و به حكومت تالش رسید تا مانعى براى جاهطلبیهاى هدایت خانگیلانى باشد (رجوع کنید به لنكرانى، ص 44). قراخان در كشمكش با هدایتخان، چندى نیز همراه پسرانش، میرمصطفى و عسگربیگ، در رشت به حبس افتاد (رجوع کنید به همان، ص 51ـ54). قراخان در 1201 درگذشت و فرزند بزرگش، میرمصطفىخان، حاكم تالش شد (برادگاهى، ص 59ـ60). به گفته باكیخانوف (ص 169)، میرمصطفىخان مدتى در زندان امیرفتحعلىخان قبهاى، بزرگترین امیر و حاكم محلى داغستان و آذربایجان، بود و با موافقت او به حكومت خانات تالش رسید. میرمصطفىخان مشهورترین حاكم این خاندان است. در دوره حكومت او، قلمرو خانات تالش گسترش یافت و تقریبآ تمام تالش از بالهارود تا دنیاچالِ اسالم را دربرمىگرفت. او هیچگاه مطیع آقامحمدخان قاجار نشد و حتى چند بار با قواى او به جنگ پرداخت (ساروى، ص 193ـ194، 266ـ267). میرمصطفىخان از همراهان مرتضى قلىخان قاجار*، برادر سركش آقامحمدخان، بود و او را در حمله به رشت در 1203 یارى كرد. مرتضى قلىخان پیش از آن هم، مدتى را در میان تالشیها گذرانده بود (رجوع کنید به غفارى كاشانى، ص 751، 754). میرمصطفىخان در 1212 و پس از آگاهى از خبر قتل آقامحمدخان، همراه آقاعلى شَفْتى، حاكم موروثى شَفْت، به گیلان حمله برد و رشت را تصرف كرد. اقامت او در رشت دیرى نپایید و پیش از رسیدن سپاهیان فتحعلىشاه به گیلان، از رشت خارج شد و به تالش بازگشت (ساروى، ص 307ـ308؛ لنكرانى، ص 57ـ59). در آغاز سلطنت الكساندر اول، میرمصطفىخان نمایندهاى به دربار روسیه فرستاد و اطاعت خود را از آن امپراتورى اعلام كرد و خواهان حمایتهاى آن شد. دولت روسیه كه آماده پذیرش چنین درخواستهایى بود، قوایى به تالش گسیل داشت و میرمصطفىخان نیز آنان را در قلعه كهنه آستارا و قریه گرمى اوجارود و شهر لنكران جاى داد (برادگاهى، ص60ـ62؛ باكیخانوف، ص 4). او در طول جنگهاى اول ایران و روسیه (12ـ1228)، گاه متحد دولت ایران و زمانى همدست ارتش روسیه بود و پس از شكستهاى پىدرپى ارتش ایران و پیشرویهاى ارتش روسیه در سرزمینهاى شمال رودخانه ارس، براى همیشه، به دولت روسیه پیوست و تا پایان عمر (1230) بر حكومت لنكران و متصرفات روسیه در تالش باقى ماند (سپهر، ج 1، ص 152ـ153، 172ـ173؛ نیز رجوع کنید به مفتون دنبلى، ص 2، 220، 226ـ227، 281،300ـ302؛ باكیخانوف، ص 4، 8، 196). دولت ایران نیز براى جلوگیرى از ادعاى دولت روسیه بر بخش باقىمانده سرزمین تالش، كه تعیین حدود آن طبق قرارداد گلستان به تحقیقات بعدى موكول شده بود (رجوع کنید به اسنادى از روابط ایران با منطقه قفقاز، ص 264؛ نیز رجوع کنید به عبداللّهیف، ص 107، 114ـ115)، آن منطقه را به ترتیبى كه از گذشته وجود داشت، به پنجخاننشین به نامهاى كُرگانرود، اسالم، تالشدولاب، شاندرمن و ماسال تقسیم كرد و آنجاها را خمسه طوالش نامید. كُرگانرود و اسالم در آغاز، ضمیمه حكومت آذربایجان شدند اما به درخواست حكام آن مناطق، همانند سه خاننشین دیگر، به ایالت گیلان پیوستند (رابینو، 1917، ص 58؛ ترجمه فارسى، ص 98ـ99، پانویس؛ بازن، ج 2، ص 613). پس از مرگ میرمصطفىخان، میان اعضاى خانواده او بر سر حكومت اختلاف افتاد و ژنرال رتیشچوف، فرمانده كل ارتش روسیه در ماوراى قفقاز، براى جلوگیرى از اغتشاش و آشفتگى، میرحسنخان، پسر بزرگ و جانشین میرمصطفىخان، را به ایران تبعید كرد (برادگاهى، ص 63ـ64؛ مفتون دنبلى، ص320؛ عشقى، ص 204ـ205). میرحسنخان در ایران مورد توجه عباسمیرزا نایبالسلطنه قرار گرفت و به حكومت ویلكیج، نمین و آستارا منصوب شد. میرحسنخان در این دوران، با حملات خود به متصرفات روسیه در تالش، سبب ناامنى و اغتشاش آن مناطق شده بود و دولت روسیه خواستار جلوگیرى دولت ایران از این اعمال شد. بهدستور شاه و نایبالسلطنه، نظامیان دولتى به همراه تفنگچیان بالاخان آقاِوْلَرى، حاكم كُرگانرود، و مصطفىخان، حاكم اسالم، به اتباع میرحسن در چلهوند حمله بردند و آنان را از نواحى مرزى دور كردند (رجوع کنید به لنكرانى، ص120ـ135). میرحسنخان در آغاز جنگهاى دوم ایران و روسیه (1241)، شهر لنكران را تصرف كرد و از سوى عباسمیرزا لقب اسبقالمجاهدین گرفت و به حكومت تمام تالش منصوب شد (سپهر، ج 1، ص450؛ برادگاهى؛ ص 34). او پس از انعقاد عهدنامه تركمانچاى* (1243)، به امید تصاحب دوباره حكومت لنكران، به ژنرال پاسكویچ* پیوست اما به درخواست نایبالسلطنه او را به ایران بازگردانیدند. با انتشار خبر قتل گریبایدوف (1244) و شایعه آمادگى عباسمیرزا براى جنگ با روسیه، میرحسنخان دوباره قوایى گرد آورد و لنكران را تصرف كرد. با اخطار ژنرال پاسكویچ و نامه تهدیدآمیز او به عباسمیرزا، نظامیان ایران و روسیه، مشتركآ به جنگ میرحسنخان رفتند و لنكران را از تصرف او خارج كردند. میرحسنخان نیز به انزلى گریخت و از آنجا به مازندران و سپس به تهران رفت. پاسكویچ در 1245 خواهان استرداد میرحسنخان و اعزام او به تفلیس شد اما پیش از اینكه خواسته او صورت گیرد، میرحسنخان بر اثر بیمارى استسقاء درگذشت (سپهر، همانجا؛ اسناد و مكاتبات تاریخى ایران : قاجاریه، ج 2، ص 121؛ نیز رجوع کنید به برادگاهى، ص 64). با مرگ میرحسنخان، حكومت ویلكیج و نمین و آستارا و اوجارود به میركاظمخان، پسر او و داماد نایبالسلطنه، رسید (اوبن، ص 116ـ117). در فاصله سالهاى 1245 تا 1339 به ترتیب میرسلطاناحمدخان، میرلطفعلىخان، میرزا زینالعابدینخان، اسداللّهخان صارمالسلطنه، بار دیگر میرلطفعلىخان، میرسلیمانخان صارمالسلطنه، میرلطفعلىخان براى سومین مرتبه، و سپس میرصادقخان صارمالسلطنه به حكومت رسیدند (غفارى، ص 31ـ34؛ میرزاابراهیم، ص 2؛ رجوع کنید به ادامه مقاله). میرصادقخان صارمالسلطنه، سردار ناصر، از دوران مظفرالدینشاه تا احمدشاه حكومت داشت و از معتمدان ایالت اردبیل بهشمار مىآمد. عینالدوله در جریان محاصره تبریز در 1326، او را به همراه مؤتمنالرعایا اردبیلى براى گفتگو به نزد مشروطهخواهان فرستاد (رجوع کنید به كتاب نارنجى، ج 1، ص 263). دولت عثمانى در سالهاى بعد كوشید تا میرصادقخان را به مخالفت و جنگ با روسیه ترغیب كند (رجوع کنید به صادق، مجموعه 3، ص40ـ41). میرصادق صارمالسلطنه تحت تأثیر نشریاتى همچون ملانصرالدین و حبلالمتین، و آشنایى با افكار جدید دست به اصلاحاتى در قلمرو خود زد (اوبن، ص 117). او نخستین مدرسه به سبك جدید را در نمین احداث كرد و نخستین مدرسه دخترانه نمین نیز از ساختههاى همسر اوست (صفرى، ج 3، ص220ـ221). میرصادقخان صارمالسلطنه احتمالا در سال 1339، ضمن برخورد با گروهى از مردم آستارا، به قتل رسید (رجوع کنید به ناصر دفترروائى، ص 139). منابع: (1) اسناد و مكاتبات تاریخى ایران: قاجاریه، چاپ محمدرضا نصیرى، تهران: كیهان، 1366ـ1368ش؛ (2) اسنادى از روابط ایران با منطقه قفقاز، تهران: وزارت امورخارجه، دفتر مطالعات ى و بینالمللى، 1372ش؛ (3) مارسل بازن، طالش: منطقهاى قومى در شمال ایران، ترجمه مظفر امین فرشچیان، مشهد 1367ش؛ (4) عباسقلىآقا باكیخانوف، گلستان ارم، چاپ عبدالكریم علیزاده و دیگران، باكو 1970؛ (5) سعیدعلى بُرادگاهى، جواهرنامه لنكران»، در چهار رساله در زمینه تاریخ و جغرافیاى تالش، چاپ على عبدلى، رشت: گیلكان، 1378ش؛ (6) یاسنتلویى رابینو، ولایات دارالمرز ایران: گیلان، ترجمه جعفر خمامىزاده، رشت 1366ش؛ (7) محمدفتحاللّهبن محمدتقى ساروى، تاریخ محمدى (احسنالتواریخ)، چاپ غلامرضا طباطبائىمجد، تهران 1371ش؛ (8) محمدتقىبن محمدعلى سپهر، ناسخالتواریخ: تاریخ قاجاریه، چاپ جمشید كیانفر، تهران 1377ش؛ (9) صادق صادق، خاطرات و اسناد مستشارالدوله صادق، چاپ ایرج افشار، تهران 1361ـ1374ش؛ (10) بابا صفرى، اردبیل در گذرگاه تاریخ، اردبیل 1370ـ1371ش؛ (11) فتحاللّه عبداللّهیف، گوشهاى از مناسبات روسیه و ایران و ت انگلستان در ایران در آغاز قرن نوزدهم، ترجمه غلامحسین متین، تهران (1356ش)؛ (12) خانك عشقى، ت نظامى روسیه در ایران : 15ـ 1790، (تهران) 1353ش؛ (13) محمدعلى غفارى، خاطرات و اسناد محمدعلى غفارى (تاریخ غفارى: (ج 3))، همراه با اسناد دیوان عدالت عظمى و كتابچه تعدیات حشمتالدوله، بهكوشش عباس زارعى مهرورز، تهران 1380ش؛ (14) ابوالحسن غفارى كاشانى، گلشن مراد، چاپ غلامرضا طباطبائىمجد، تهران 1369ش؛ (15) كتاب نارنجى : گزارشهاى ى وزارت امورخارجه روسیه تزارى درباره انقلاب مشروطه ایران، ج 1، ترجمه حسین قاسمیان، بهكوشش و ویراستارى احمد بشیرى، تهران: نشر نور، 1367ش؛ (16) احمدبن خداوردى لنكرانى، اخبارنامه: تاریخ خانات تالش در زمان جنگهاى روسیه علیه ایران، چاپ على عبدلى، تهران 1380ش؛ (17) عبدالرزاقبن نجفقلى مفتون دنبلى، مآثر سلطانیه: تاریخ جنگهاى ایران و روس، تبریز 1206ش، چاپ افست تهران 1351ش؛ () میرزاابراهیم، سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان .، چاپ مسعود گارى، تهران 1355ش؛ (19) ابراهیم ناصر دفترروائى، خاطرات و اسناد ناصر دفتر روائى: انقلاب مشروطیت نهضت جنگل، دوره ناامنى خلخال، بهكوشش ایرج افشار و بهزاد رزاقى، تهران 1363ش ؛ (20) Eugene Aubin, La Perse d'aujourd'hui: Iran Mesopotamie, Paris 1908; (21) Hyacinth Louis Rabino, Les provinces caspiennes de la Perse: Le Gulan, Paris 1917. / على پورصفر قصابى نژاد /

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام

اشاره: در این مقاله سعی داریم به معرفی، شناساندن و دادن اطلاعاتی درمورد آداب و رسوم یک اقلیت مذهبی که در کل با نام قاراقویونلوها» در تاریخ آمده اند ولی در ایران به فرقه هایی از جمله علوی، قیزیل باشها، اهل حق، گوران، علی اللهی، در سوریه به نصیریان، علویان و در ترکیه ه بکتاشی و علوی مشهورند بپردازیم. ولی بعلت زیادی مطالب این مقاله را به قاراقویونلوها ( اهل حق تورکلری ) که در آذربایجان غربی و مناطق اطراف روستاهای شهرستان شوط زندگی می کنند اختصاص داده ایم.

 اردبیل از شهرهای کهن ایران است که در لوحه‌های گلی سومریان به صورت آرتا یاآراتتا ثبت گردده همچنین اردبیل تمدنی 3000 ساله در حاشیه جاده? ابریشم دارد که سابقه? تاریخی و باستانی آن را کاروانسراهای بی‌نظیر به جهت نوع معماری و تجمیع هنرهای ظریف ایرانی بیان می‌کند. اردبیل در گذشته گذرگاه کاروان‌های تجاری و نظامی متعددی بوده که زمینه? احداث کاروانسراها را فراهم کرده‌است. به عقیده? کارشناسان وجود کارونسرا در شهرستان‌های مختلف این استان بیانگر رونق اقتصادی تمامی شهرهای این منطقه در گذشته است. از جمله? مهمترین کاروانسراهای اردبیل می‌توان به کاروانسرای سنگی صائین در نیر، شاه عباسی شورگل در بیله سوار، عباسی نقدی کندی و قانلی بولاغ در مشگین شهر اشاره کرد.این شهر در زمان حکومت بنی‌امیه مرکز حکومت آذربایجان و در زمان بنی‌عباس مرکز قیام بابک خرمدینبوده‌است. در سال 6 هجری مورد حمله مغولان قرار گرفت. در دوران باستان نیز که ایران به چهار ولایت تقسیم شده بود اردبیل مرکز ولایت باختر شامل آذربایجان (از همدان و ساوه تا دربند در جنوب روسیه و ارمنستان فعلی) بوده‌است.^[23] اما در زمانتیموریان و صفویان، نهضت تشیع و جنبش‌های ی ایران از این شهر برخاست. اردبیل در زمان صفویان آباد گردید و به اوج اعتبار، عزت، و عظمت خود رسید، اما پس از انقراض این سلسله در پیشامدها و تحولات تاریخی دوره? نادرشاه و اوایل قاجار و به‌خصوص با ورود قشون روسیه به ایران و حوادث دوران مشروطیت، از رونق و اهمیت افتاد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، در 24 فروردین 1372 به مرکز استان تبدیل شد.

از آثار تاریخی اردبیل که برخی به دوره? پیش از اسلام می‌رسد، می‌توان از دهکده آتشگاه، شهر هیر، شهریور، و مسجد جامع اردبیل که در قدیم آتشکده بوده‌است، نام برد. با توجه به این‌که این مسجد، بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین مسجد اردبیل است، یکی از واحدهای آن، کتابخانه بوده است.

بسیاری از مؤلفان دوره? اسلامی، بنای شهر اردبیل را به فیروز، پادشاه ساسانی نسبت می‌دهند و می‌نویسند که اردبیل به دستور این پادشاه، که در سده? پنجم میلادی می‌زیست، ساخته شده‌است. فردوسی در شاهنامه بنای اردبیل را به پیروز ساسانی نسبت می‌دهد.

اما تاریخ اردبیل خیلی قدیمی‌تر از زمان فیروز ساسانی‌است. زیرا که فیروز در

در زمان فیروز به دلیل حمله? طوایف شمال (هونها) ویران گردید و به دستور فیروز، آباد گردید و برج و بارو درآن ساخته شد و از این‌رو بنای آن را به فیروز نسبت می‌دهند.

در قرن ششم قبل از میلاد زرتشت پیامبر بزرگ ایران ظهور کرد و بنا به روایت اوستا، کتاب یسنا در بالای کوه سبلان بر او نازل شده‌است.

شهر اردبیل به علت نزدیکی به قفقاز و گرجستان و ارمنستان، جایگاه ویژه‌ای داشت به‌طوری که در زمان جنگ‌های ایران و روس در عهد قاجار، اردبیل مرکز استقرار نیرو و ستاد عملیات سپاه ایران در برابر طوایف شمال بوده‌است. شهر اردبیل در سال 272 (شمسی) در اثر زمین لرزه‌ای قدرتمند لرزید و در اثر آن به طور کامل ویران شد که در طی آن زمین لرزه 150000 از ساکنان آن کشته شدندزمین‌لرزه اردبیل سال 459 میلادی به سلطنت رسیده‌است و 34 سال قبل از این تاریخ، بهرام پنجم ملقب بهبهرام گور در مقابل حمله? هیاتله از راه اردبیل به آمل وگرگان و سپس به خراسان رفته و در آن‌جا، خاقان هیاتله را کشته‌است. منطقه? اردبیل حداقل از هزاره? ششم قبل از میلاد مسی بوده‌است. براساس پژوهش، سراسر منطقه از تپه‌های باستانی پوشیده شده‌است. کاوش‌های مقدماتی در برخی از نواحی اردبیل به ویژه در قسمت‌های شمالی و شرقی آن نشان می‌دهد که اردبیل از کانون‌های مهم فرهنگ مگالی تیک یا سنگ افراشتی بوده‌است. مردم مگالی تیک شرق آذربایجان که ماهیت قومی آن‌ها می‌باید از عناصر کاسی و هوری بوده‌باشد، ده‌ها اثر مگالی تیک پرارزش از خود به یادگار گذاشته‌اند. یافته‌های اخیر در محوطه? باستانی شهر یئری مشکین شهر، پرتو تازه‌ای به تمدن و فرهنگ هشت هزارساله? اقوام ساکن در اردبیل و اطراف آن افکنده‌است و انتشار نتیجه? این یافته‌ها می‌تواند ارتباط تمدن و فرهنگ مگالی تیک اردبیل را با دیگر مناطق ایران و آذربایجان تاریخی و قفقاز و شرق آسیای صغیر مشخص کند. تصاویر هیکل‌های سنگی شهر یئری با تصاویر هیکل‌ها و سرهای آدمیانی که برروی اجاق‌های نعل اسبی ایغدیر (ایگدیر درشمال شرقی ترکیه در نزدیکی مرز ایران و ارمنستان) نقش بسته، شباهت تام دارد. آثار یافت شده درموزه? باستان‌شناسی اردبیل قرار دارند.

یافته های تازه درباره پیشینه اردبیل در منطقه مرادلو اردبیل نشان از کشف تاریخ 40 هزار ساله در اردبیل را به اثبات می‌رساند.محوطه شامل بیش از یکصد تخته سنگ مزین به نقوش صخره‌ای بوده که با بررسی و مطالعه هر یک از آنها زوایای پنهانی از نحوه زندگی و استقرار بشر در این منطقه از کشور نمایان خواهد شد

طبق گزارش منتشر شده در سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، همزمان با برگزاری همایش بین المللی شیخ صفی الدین اردبیلی درکتابخانه ملی ایران در تهران (۱۶ دی ماه ۱۳۹۲)، قدیمی‌ترین سنگ نوشته مرتبط با گرایش مذهبی صفویان و سیادت آنها در دارالارشاد اردبیل کشف و شناسایی شده است.

میراث استان ها _ کشف یک گور دو نفره که در آن دو رزمنده از دو نژاد مختلف سر گردها (بومیان منطقه) و سر نیمه درازها (مهاجران) در کنار هم دفن شده اند نشان داد که سه هزار سال پیش، این دو گونه نژاد پس از تداخل فرهنگی و هم زیستی در منطقه تالش در کنار یکدیگر و برای مقابله با یک دشمن واحد جنگیده اند. 

 محمود محمد هدایتی 

به گزارش خبرنگار مهر، در ادامه نشست بررسی جایگاه تالش شمالی در قفقاز، دکتر علیرضا بیگدلی سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در باکو به بیان دیدگاههای خود پیرامون قوم تالش و وضعیت فعلی آن پرداخت.

  قورمه سبزی، قیمه، دلمه، کوفته تبریزی و.از غذاهای سنتی  حطبه سرا می‌باشد

 نامهای آق قویونلو و قراقویونلو نه به معنی دارندگان گوسفندان سفید و سیاه بلکه به معنی دارندگان دستارهای سفید و سیاه هستند

گنجیابی

انواع مختلف علامتها و نشانه ها در دفینه یابی وجود دارد . در این پست قصد داریم معنی و مفهوم برخی از این آثار علامتها و نشانه ها را رمزیابی و رمزگشایی کینم . کارشناسی آثار و علائم و نشانه ها و جوغن های حکاکی شده بر روی سنگها و صخره ها و نوشته های حک شده . معنی و مفهوم و توضیح و تفسیر برخی از علامتها و نشانه های معروف در گنج یابی و دفینه یابی + فیلم و ویدیو و کلیپ و تصاویر و عکسهای جوغن های کارشناسی شده توسط کارشناس و باستان شناس حرفه ای و استاد همراه ما در سوپر فیاب باشید …

بعضی عزیزان در مورد انواع نشانه های دفینه و مفهومشون سوالاتی داشتند که تو این پست سعی کردم تا جاییکه بتونم مطالبی رو قرار بدم. امیدوارم مفید واقع بشه.

علامت و نشانه در گنج یابی و دفینه یابی

گنجیابی

نشانه صندلی

نشان سنگ صندلی یک از آثارهایی هست که تو کشور ایران به وفور پیدا میشه و بیشتر مواقع دفینه ای که برای این آثار قرار میدادن الماس و سنگهای قیمتی بود البته سکه در ابعاد خمره کوچک هم قرار میدن و …. ولی بیشتر موردهای اولی رو میذاشتن و معمولا سنگ صندلی را در بلندی قرار میدادن .
روش دفن دفینه در این آثار به این صورت است که وقتی شما روی صندلی مینشینید و جایی رو که شما در جلوی پای خود در مسیری حدود ۲ الی سه متر جلوتر از پای خود و یا حتی به صورت یک بر آمدگی و یا سنگ مشخص میکردند و بازم اگر در صورتی که جلوی شما صخره وجود داشت باید درون صخره به دقت نگاه کنید و سوراخی رو در جلوی دید مستقیم خود به صورت پلمپ شده بیابید که دفینه رو در داخل آن جای میدادن و معولا عمق بار در این آثار به ۲ متر بیشتر نمیکنه .

گنجیابی

علامت کبوتر

سنگ کبوتر معمولا روی صخره ها حکاکی میشود . و اشاره به سمت نوک و یا دقیقا زیر خود را دارد البته روی زمین . و نشان دفینه کوچک است در حد یک دیگ ۳۰ کیلیویی . متراژ آن هم به ۲ متر بیشتر نمیکند .

نشانه قلب

قلب شکلی است که از گذشته های خیلی دور به امروز رسیده است. در هر جامعه ای نشان محبت و احترام میباشد. در مسیحیت روی سنگ قبرها مشاهده میشود. از نظر بعضی تعابیر دفینه یابی به معنی طلا میباشد. علامت و نشانه در گنج یابی – و در اشکال متفاوت معنی تله را میدهد. اما معنی و مفهوم این تصویر به این صورت است که: یک قدم در سمت راست و البته کمی پایین تر ورودی یک قبر مهم میباشد. توجه داشته باشید به احتمال زیاد تله دارد. در بیشتر دوره های تاریخی از علامت قلب استفاده شده است . در یکی از نمونه های کشف شده در قسمت ورودی یک قبر به همراه ۳ عدد سکه طلا (ساسانی) وجود داشته است.

گنجیابی

علامت روباه –  علامت و نشانه در گنج یابی

حیوانی مکار و پر فریب با چشمانی نیمه درشت که پوزه(دهان) آن جلب توجه میکند. روباه بیشتر با نماد هایدیگر به کار برده میشود از جمله شیر -ببر-انسان و…
روباه نظر شما را به خود جلب میکند و به شما میگوید از مسیر من بیایید که در واقع میخواهد شما را فریب دهد .
به هیچ عنوان در مسیر روباه دنبال بار نگردید.بار در مسیر مخالف روباه است.

گنجیابی

نشانه ردپای یا علامت پا

اگر رد پای راست باشد به سمت انگشتان پا و متمایل به سمت راست باید بررسی شود.
اگر رد پای چپ باشد به سمت انگشتان پا و متمایل به سمت چپ باید بررسی شود .
اگر رد پای چپ و راست درکنار هم باشد در جهت پاها باید نگاه کرد. (در جهت پاها مکانی که با سایر قسمتها متفاوت است باید بررسی شود.)
گفته میشود که اگر یک پا باشد گنج نزدیکتر و اگر دو پا باشد گنج دورتر است ، همچنین اگر فقط پای چپ باشد دفینه نزدیکتر و برای پای راست کمی دورتر خواهد بود.
معمولا برای پای چپ ۳ الی ۷ و برای پای راست ۱۰ قدم به جهت انگشت ها محاسبه می گردد.
جایی که ردپا وجود دارد، احتمال اینکه بتوانید دفینه ای را پیدا کنید، بسیار زیاد است.

ضمنا اگر نزدیک انگشتان به اندازه نخود یک حفره وجود داشته باشد و یا یک یکی از انگشتان پا وجود نداشته باشد یا علامتی داشته باشد، در اینصورت ۴۰ الی ۷۰ قدم و در مواردی هم می توان ۱۱۱ قدم به سمت جلو برویم و یقینا یک گنجینه وجود دارد مگر آنکه در گذشته دور یا نزدیک به تاراج رفته باشد. علامت و نشانه در گنج یابی و دفینه یابی .
شایان ذکر است، یافتن رد پا در داخل اتاقک یا راهرو و غار و زیر زمین، بصورت بالا محاسبه نمی گردد و بسته به محل و طرز قرار گرفتن و نیز علائم موجود در کنار یا داخل آن، تعبیر و تفسیر مخصوص به خود دارد.
و آخر اینکه چنانچه در داخل کف پا علامت یا بعلاوه و یا حتی یک نقطه یا سوراخ وجود داشت ، هدف در زیر آن است.

گنجیابی

نشانه مربع

نقوش مربع – مربعی یکی از اشکال هندسی در علامت و نشانه در گنج یابی و دفینه یابی است که بیش از هر شکل دیگر به عنوان جهانی ترین صورت در زبان نمادها به کارگرفته شده است. بر طبق نظر فیثاغورث مربع نماینده وحدت گونه ها و نشان دهنده برابر یک چیز با خودش به نحوی نامتناهی است و نتیجتاً می تواند نمادی از عدالت قانون تلقی شود که همه را به یک چشم می نگرد. از نظر افلاطون مربع نماینده هماهنگی است که عالیترین فضلیت به شمار می آید؛ شناختی کامل که شخص می تواند از طریق آن به حقیقت مطلق دست یابد. این شکل پر از رمز و راز است و ثبات گراست. همراه با مستطیل که خود زاینده آن است معماران، و هنرمندان زیادی از سراسر جهان را در طول تاریخ الهام بخشیده و آنان را به ابداع سطوح و ساختمان های سه بعدی واداشته است. علامت و نشانه در گنج یابی – مربع همراه با دایره، مثلث متساوی الاضلاع و صلیب نشأت گرفته از خود مربع یکی از بنیادی ترین شکل های نمادین به شمار می رود. مربع شکلی ایستا و ثبات گراست که اضلاع و زوایای برابرش احساسی از س، استحکام، حصار، منزل، کمال و استقرار بر می انگیزند. با این همه هنگامی ک یکی از اضلاع یا زوایای این شکل خمش پیدا می کند، به نحوی شگفت انگیز شکلی دیگر حاصل خواهد کرد. واقعیت تنها به کمک مربع قابل بیان است. علامت و نشانه در گنج یابی .

گنجیابی

نشانه و علامت عقاب

عقاب در تمام دوران ها نماد قدرت و قوت بوده و درنده می باشد. همیشه نمادگر پول قدرتمند می باشد. عقاب سمبل رب النوع زمان باستان، زئوس بوده است. در طول تاریخ و در بسیاری از تمدن ها این حیوان به عنوان سمبل قدرت،آزادی و اقتدار شناخته شده است. در زمان تمدن های روم، بیزانس و سلجوقیان،عقاب در اشکال متفاوتی نشان داده می شده است، به عنوان مثال می توان عقاب دو سر، عقاب با بال های باز یا با بال های بسته و اشکال متفاوت دیگری نظیر این ها را نام برد.با تصاویر عقاب اغلب در مناطق مسی مربوط به تمدن روم و سلجوقیان بیشتر رو به رو می شویم. علامت و نشانه در گنج یابی – همانطور که عقاب سمبل قدرت و آزادی تمدن ها بوده است،ممکن است در زمینه گنج ها نیز از تصاویر این پرنده استفاده شده باشد، در این حالت باید به برخی از نکات توجه داشته باشیم.تصویر عقاب باید در محل های مرتفع و صخره ای قرار گرفته باشد. این گونه سمبل ها گاه بصورت مجسمه این پرنده و گاه بصورت برجسته کاری بر روی سنگ ها هستند.

در هر دو حالت محل پنهان شدن گنجینه در چشمان عقاب پنهان شده است. اینگونه دفینه ها را می بایست در اراضی خاکی و محل های بازجستجو کرد.عقاب در تمام دوران ها نماد قدرت و اقتدار بوده است. در زمینه پول نیز این مطلب صادق است. این سمبل همیشه نشانگر پول زیاد می باشد. این گنجینه به احتمال زیاد اموال یک جنگجو یا فرمانروایی است که طرز استفاده از شمشیر رامی دانسته است.اگر بر بالای تصویر عقاب نقش صلیب نیز وجود داشته باشد، به احتمال بسیار این گنجینه متعلق به زمان روم یا بیزانس می باشد. و صلیب اشاره به دفینه دارد. میتواند مزار پادشاه باشد. اگر عقاب با بالهای باز به تصویر کشیده شده باشد، این ثروت پس از مرگ شخص و به منظور یادبود او دفن شده است.

گنجیابی

آن محل مزار شخص مورد نظر نیست اما با این حال اشیایی همانند شمشیر، نقاب قبر، کلاه خود جنگی،و غیره متعلق به او همراه پولهای او دفن شده است. اگر بال های عقاب بسته باشد و در حالت نشسته ، دفینه اش در غاری بسته می باشد.در مکانی که نماد عقاب وجود دارد، باید در داخل سنگ به دنبال دفینه بود.سنگ زیر پای عقاب نیز مهم می باشد. سنگ های اطراف باید با دقت بررسی شوند، سنگ های متفاوت باید کاوش شوند. جهت نگاه عقاب و یا جهتی که دمش نشان می دهد را باید جستجو کرد.به وسیله این تصاویر نمی توان تعین مسافت نمود اما به احتمال زیاد یک علامت صلیب یا یک غار در جهت نگاه چشمان عقاب وجود دارد. علامت و نشانه در گنج یابی – در جهت نگاه عقاب یک دشت مسطح یا بقایای شهری قدیمی وجود ندارد، حتما باید منطقه ای صخره ای باشد. درباره این موضوع سخنان و روایاتی نیز وجود دارد که نمی توان از صحت آنها مطمئن بود، با این حال ما این سخنان را در اینجا می آوریم:

– اگر بر بالای سر عقاب صلیب قرار داشته باشد آنجا مزار یک پادشاه یا شخصی صاحب قدرت است و به معنای سوگند و یا تأیید نیز می باشد.
– اگر بال های عقاب باز باشد آن محل یک مزار نیست بلکه مکان یا لوحه یادبودی است که برای شخص مورد نظر ساخته شده است.
– اگر در نزدیکی تصویر عقاب، قبر شخص مورد نظر قرار گرفته باشد، به همراه پیکر او اشیای شخصی اش ) همانند شمشیر، زره، و کلاه خود( نیز دفن شده است.

– اگر تصویر عقاب به شکل کنده کاری شده باشد، معنادار نیست و سمبل حکومتی می باشد و در اینجا باید به دنبال علایم کنده کاری شده دیگری بگردیم که آنهانیز ما را به مکان گنج راهنمایی خواهند کرد.مار نیز می تواند به عنوان نشان دوم وجود داشته باشد.در مورد عقاب توجه کردن به این موارد نیز می تواند مفید واقع گردد:
الف) اگر در تصویر عقاب شیء گوی مانندی در میان پنجه های او قرار گرفته باشد،امکان دارد کهان تصویر نشان یک گورپشته)تل خاکی( باشد.
ب) اگر منقار بالایی عقاب بلندتر باشد، گنج پنهان شده را باید در طرف جلوی تصویر جستجو کرد، و در حالت عکس یعنی زمانی که نوک پایینی عقاب بلند باشدباید در پشت تصویر به دتبال گنجینه گشت.
ج) اگر چشمان عقاب بیش از حد معمول برجسته شده باشد در این حالت نیز بایداحتمال وجود گور پشته را در نظر گرفت.تصویر عقابی که سر آن خمیده و رو به پایین باشد، تصاویری برجسته هستند که دراجتماع های ارمنی- رومی و بخصوص در کلیساها و میادین شهرهای آنان قرار داده می شده است و مفهوم سر سلجوقیان را خم کردیم »را به همراه داشته است.عقاب بر وجود قبر شاه نیز دلالت می کند و قالبا دفینه موجود در آن در دامنه کوه و در غار یا دخمه ای مسدود شده، می باشد.از نشانه های دیگر عقاب نیز به میتوان به موارد زیر اشاره کرد. علامت و نشانه در گنج یابی و دفینه یابی .

گنجیابی

نشانه عقاب – علامت و نشانه در گنج یابی

۱- وقتی دو بال عقاب بسته باشد روبروی دید عقاب درست آنطرف دره، سنگی خاص یا دهانه ای بسته شده، وجوددارد، از سمت راست یا چپ آن ، به طول یک و نیم متر باید حفاری کنید.
۲- وقتی عقاب در حال پرواز باشدهدف بر روی تپه یا بالای کوه مقابل می باشد و مستقیماٌ می بایست زیر آن محل را حفاری کنیم.
۳- وقتی دوبال عقاب کاملاً جمع شده و سرش کاملاً پایین باشدمی بایست درست زیر همان محل را حفاری کنید.
۴- عقابی که بالهایش را جمع کرده و در جلوی منقار و پشت سرش دو جوغان وجود داشته باشدکم کردن مسافت بین دو جوغان از منقار تا پشت سر عقاب و سپس تقسیم عددحاصل بر طول سر تا گردن و سپس به همان سمتی که خمیدگی منقارش نشان می دهد، حرکت کرده و آنجا را حفاری نمایید.
۵- عقابی که بالهایش را جمع کرده و در وسط آن جوغانی باشد فاصله بین جوغان تا انتهای پایین دم یا پاهای آن را محاسبه نموده و حاصل راتقسیم بر طول سرتا گردن کرده و به سمت منقارش حرکت کرده و سپس حفاری کنید.
۶- عقابی که به پایین نگاه می کنددفینه درست در محل نگاهش می باشد.
۷- عقابی گه به بالا نگاه می کند و بال هایش را جمع کرده است دفینه درست در بالای سر آن قرار دارد.
۸- عقابی که بالهایش نیمه باز باشند و آماده ی پرواز باشد از پشت سر تا زیر پرهای بالش را حساب کرده و به سمت منقارش رفته و حفاری نمایید.
۹- پرندگان شکاری دیگر نیز، تفسیر و راه حلی مشابه عقاب دارند با این تفاوت که حجم دفینه های دیگر پرندگان کمتر از حجم دفینه عقاب می باشد.

گنجیابی

نشانه سنگ و صخره متحرک

گر چندین جوغن بر روی یک سنگ یا صخره متحرک دیدید . مثل سنگی در زمین کشاورزی یا بیابان که قابل حرکت باشد نشانه چندین قبر است که در همان حوالی موجود است قبرها را مثل شکل بالا پیدا می کنید و بعد از پیدا کردن اولین قبر بقیه قبرها رو به عقب هستند برای پیدا کردن فاصله بین قبرها نیز باید فاصله بین جوغن ها را اندازه گیری کرده و هر یک سانتیمتر را یک متر محاسبه کنید. علامت و نشانه در گنج یابی – اگر یک جوغن روی یک صخره دیدید که یک خط به آن جوغن وصل بود نشانه قبر یک فرد بلند مرتبه است . فاصله بین نشانه تا قبر را مثل شکل بالا محاسبه می کنیم.

اگر شکل یک کوزه را به این طریق دیدید که روی سنگ حکاکی شده طول کوزه را اندازه بگیرید و برای هر سانتیمتر یک متر رو به دهانه کوزه بروید هدف در زیر زمین است.

گنجیابی

علامت سنگ آسیاب

زیر سنگ را بررسی کنید تا ۲ متری زیرش را نگاه کنید. البته بهتر است سوراخ وسط سنگ آسیاب را اندازه گیری کنید هر سانتیمتر را می توانید یک متر حساب کنید. سنگ آسیاب نماد گنج است اگر زیر خاک باشد آخرین علامت است. اگر سنگ آسیاب در سطح زمین باشد نماد گنج نیست.

گنجیابی

علامت مثلث

نقوش مثلث – مثلث متساوی الاضلاع بیانگر الوهیت، هماهنگی و تناسب است. این نماد به عدد اشاره دارد و بدون ارتباط با سایر شکل های هندسی به طور کامل قابل فهم نیست. در واقع تمام اشکال را می توان از طریق ترسیم خطوطی از مرکز به زوایای آنها به مثلث هایی تقسیم کرد. مثلث تشکیل دهنده قاعده هرم است. همچنانکه هر زایشی با تقسیم صورت می گیرد، بشر نیز قابل مقایسه با مثلث متساوی الاضلاع است که به دو مثلث قائم اوایه تقسیم شده باشد. هر مثلث به عنصری خاص مربوط می شود: مثلث متساوی الاضلاع با زمین، مثلث قائم ااویه با آب، مثلث مختلف الاضلاع با هوا و مثلث متساوی الساقین با آتش، مثلث متساوی الساقین که زاویه رأس آن ۱۰۸ درجه باشد حاوی ارقام با معنایی است و هماهنگی خاص در خود دارد. مثلث که با خورشید و گندم در رابطه است، نمادی از بارآوری می باشد. مثلث با همین معنا اغلب توسط هندیان، یونانیان و رومیان در قرنیزهای تزئینی ساختمان ها به کار رفته است. مثلث همچون چند وجهی هایی که از خود مثلث متساوی الاضلاع تشکیل می شود. علامت و نشانه در گنج یابی و دفینه یابی .

علامت چکمه

این نماد در اکثر حفاری ها به چشم میخورد و جایی که این نماد دیده میشود به شما مسیر را نشان میدهد و باید از مسیری که به سمت پایین میرفتیم را دست نگه داشته و به سمت نوک چکمه به جلو پیش برویم و معمولا اندازه ای که چکمه یا پای سنگی به ما میدهد بیشتر از ۳ متر نمیباشد و شما را به هدف نزدیک میکند . در اکثر مواقع آثار دومی که بعد از چکمه به چشم میخورد چراغ پیسوز است.

گنجیابی

نشانه شتر

چنانچه در کنار و پهلوی کوه یا تپه ای و به موازات آن نشانه شتر نشسته ای را یافتید که سر آن کمی متمایل به پایین قرار داشت، باید در مسیر نگاه شتر کمی جلوتر از خود نشانه، سنگی را بیابید که بر روی آن آبراهه ای کج یا کانالی حکاکی شده باشد. سنگ را برداشته و زیر آن را بکاوید تا پله هایی نمایان گردد و در مسیر پله ها به پایین ادامه دهید تا به هدف برسید.
توجه داشته باشید که این نوع دفینه ها معمولا دارای تله و نیز سر باری (سر مال) بوده و باید به علائمی که در عمق ۱/۵ تا ۲/۵ متری به آنها برخورد می نمایید، کاملا دقت کنید تا اسیر تله نگردید یا اینکه از سربار آن عبور ننمایید (سربار و خود دفینه شتر در عمق حدود ۴ الی ۴/۵ متری قرار دارد) و اینکه دفینه شتر فقط طلا می باشد!
نکته آخر اینکه نباید این مورد را با موارد دیگر اشتباه بگیرید، چرا که اگر سر شتر کمی متمایل به بالا یا بر گشته به پشت باشد یا اینکه بر روی قله و سر تپه نشسته باشد و … مکان دفینه فرق دارد.

شتر در حال راه رفتن یعنی مال جلوتر است. شتر ایستاده یعنی گنج همانجاست . اگر شتر بار داشته باشد حتماً در آن نزدیکی یک گنج وجود دارد شتر نماد گنج و یا موارد خاص با ارزش است معمولاً در ۵۰ یا ۶۵ قدم جلوتر یک علامت دوم هم دارد. اگر شتر نشسته باشد گنج در زیر سنگ باتلاق یا داخل غار است .
اگر شتر داخل غار باشد گنج داخل غار است. علامت و نشانه در گنج یابی – اگر چند شتر در پشت هم باشند و آخرین شتر نشسته باشد دفینه آن در پشت سر آخری می باشد. اگر شتر سرش پایین بود ، دفینه همانجا جلوی شتر است. کوهان شتر ممکن است علامت تل خاکی یا یک تپه بسیار کوچک سنگ چین باشد . اگر یک کوهان داشته باشد یک برجستگی در روبروی آن است و اگر کوهان شتر ۲ تا باشد ، دو تل و یا تپه کوچک وجود دارد که یکی درست است و دیگری برای گمراه کردن ساخته شده است.

گنجیابی

نشانه لاک پشت

وجود لاک پشت در جایی میتواند چند حالت داشته باشد. در بیشتر مواقع لاک پشت در نزدیکی یک آب قرار دارد چنانچه پشت آن رودخانه قرار داشت ، جهتی را که لاک پشت نگاه می کند در آن مسیر دنبال سنگی بگردید که رنگ یا شکل سنگ با بقیه فرق داشته باشد زیر این سنگ را بررسی نمایید .لازم است به علائم پشت لاک پشت هم دقت کافی بکنید. همانگونه که سر لاک پشت جهت را نشان می دهد پاها و دم نیز می تواند جهت را نشان بدهد. در حالتی که لاک پشت سرش به سمت آب قرار داشت باید به سمت دم و پاها نگاه کرد و دفینه آن یا درست در زیر دم لاک پشت است یا ۱۳ الی ۱۵ قدم پشت لاک پشت یک تل خاکی (برجستگی کوچک خاکی) باید وجود داشته باشد. علامت و نشانه در گنج یابی –  این نوع گنجینه ها در عمق کم می باشند . اینجا باید یک چیزی را بدانید که هر کجا علامت لاک پشت باشد به احتمال زیاد در آن مکان تونل و یا غار طولانی باید وجود داشته باشد و در این حالت دفینه دارای ساروج می باشد.

گنجیابی

علامت دست

این علامت چند حالت دارد که باید به آن دقت نمایید(آیا دست راست و یا دست چپ است؟و…)دقت کنید که اگر انگشتی با بقیه فرق داشته باشد یا کج شده باشد آن انگشت جهت را به شما نشان می دهد. دست باید نشانه دیگری هم داشته باشد ، پس آن انگشتی که کج است به نشانه آخر اشاره دارد. وقتی در کنار دست علامت های دیگری باشد (مانند سوراخ و…) هم می تواند جهت را نشان بدهد و عمق هدف را تعیین می نماید.

معمولاً یونانی ها از دست برای قسم ،آنهم بصورت برجسته استفاده می نمودند و وقتی باهم گنجینه ای را مخفی می کردند بدین صورت قسم می خوردند و یا بقولی هم قسم می شدند. اگر اطراف دست علامت دوم نباشد (مانند: یک خط یا نقطه وسوراخ و…) برای دست راست ۲۵ قدم و برای دست چپ ۵ قدم به سمت مسیر انگشتان باید بروید. اگر دو دست باشد قسم است و هم میتواند مربوط به دعا نمودن ونیایش باشد. اگر در داخل دست علامت + یا ضرب باشد صد درصد علامت دفینه است. در این حالت اگر در داخل دست راستی که انگشتان از هم باز شده اند علامت + یا ضرب باشد به سمت انگشتان ۱۹ الی ۲۵ قدم بروید و به دنبال نشان آخر باشید. علامت و نشانه در گنج یابی – در همین حالت اگر انگشتان بسته باشد و فقط انگشت اشاره باز شده باشد ، ۴۰ الی ۷۰ قدم به سمت جایی که اشاره می کند ، هدف قرار دارد. در کل دست نشانه آخر نیست و باید یک علامت دیگر را پیدا کنید که آن علامت تمام کننده است.

گنجیابی

علامت خورشید

می تواند تنها نباشد نماد انسان های بلند مرتبه و پادشاهان می باشد. جایی که این علامت پیدا شد به سمت طلوع خورشید نگاه کنید در آن سمت باید قله ای باشد که صبح اولین تلالو نور خورشید به آنجا می افتد را بررسی کنید و به دنبال علامت بعدی بگردید. خورشید علامت دفینه حاکم و پادشاه است.

گنجیابی

علامت سنگ قورباغه

قورباغه خصوصیات واضحی دارد و مهم ترین آن، جهش به سمت جلو می باشد و معمولا باید در کنار یک رود یا برکه ای آب قرار داشته باشد و این علامت علامت آخر نیست و باید به سمت جهش آن به دنبال نشان بعدی باشید. ضمنا یک خصوصیت دیگر آن گرفتن طعمه از راهی دور می باشد و به همین منظور اگر قورباقه رو به رودخانه قرار داشت، علامت و نشانه در گنج یابی – اصلا تعجب نکنید و فکر نکنید که هدف نهایی در آب می باشد! بلکه هدف آن طرف آب بوده و در آنجا باید به دنبال علامت آخر باشید . ضمنا بعضی ها نیز به حالت چشمان قورباغه اشاره داشته و توجه ویژه ای به آن دارند و معتقدند که چشمان قورباغه، به دو طرف مختلف نگاه می کند و میتواند نشانگر دو هدف باشد. در کل باید به تمام اجزاء آن دقت کافی داشته باشید، چرا که می تواند در یافتن نقطه نهایی، به شما کمک موثری بنماید.

یکی از خدایان کهن و باستانی مهر یا میترا است. آنطور که شواهد نشان میدهد، میترا و آیین مهرپرستی پیش از زرتشت دارای  اهمیت بالایی بوده و توانسته در اوستا مقامی پیدا کند.  سند اثبات این اهمیت این است که در یسنای چهل و ششم، بند پنجم نام این خدای قدیم آمده است، و یکی از یشت‌ها نیز به نام او شده است یعنی یشت دهم موسوم به مهر یشت. اما سابقه کهن‌تر، اینکه در ودای برهمنان از وی به عنوان خدایی بزرگ یاد شده و پیش از آن در کتیبه‌ی متعلق به چهارده قرن پیش از میلاد نیز نام میترا آمده است که حکام میتانی به نام وی سوگند یاد کرده‌اند.

همانطور که ذکر شد، این خدای آریایی عظمت و بزرگی داشته است. از دیدگاه لغوی برای واژه مهر چندین معنی ذکر شده که البته اکثر آنها یک معنی را می‌رساند و آن چیزی جز محبت و دوستی نیست. البته برخی آن را میهمان یا مهمان دانسته اند و برخی دیگر از لحاظ قرابت معنایی آن را به وطن تعبیر کرده اند. در فرگرد Fargard چهارم وندیداد» به مفهوم عهد و پیمان آمده است، چنان که در مهر یشت» نیز به همین مفهوم عهد و پیمان تکراری دارد. به هر روی در زبان سانسکریت نیز به معنای محبت و دوستی است.

برخی از پژوهشگران و محققین تلاش کردند تا میان میترا و آپولون یونانی که خدای صنعت و نور و پیشگویی است شباهت و مقایسه‌ای برقرار کنند که البته این مقایسه و سنجش درست به نظر نمی‌رسد. چنان‌که بخواهیم مقایسه‌ای میان ایشتار ایزدبانوی عشق و شهوت بابلی و آفرودیت‌ها ونوس Venus الهه عشق و زیبایی یونانی و رومی با آناهیتا Anahita برقرار سازیم.

مانند مفهوم اهورا مزدا که در آیین مزدیسنا تنها و ذات مطلق به حساب می‌آید، همچنین گاهی به صورت وارون و به صورت مقدم و موخر جلوه می‌نماید،  در ودا نیز این دو این چنین به هم پیوسته‌اند در ودا و خدایان برهمنی نیز بسیار به این چنین وضعی بر می‌خوریم و میترا وارونه Mitra Varuna و وارونه میترا بسیار به چشم می‌خورد. این دو خدایانی هستند متحد و متفق که به معاضدت و کمک همکار بندگان و احوال طبیعت را سامان بخشیده و این توافق و پیوستگی در آنان چنان است که حتی سوار گردونهی می‌شوند با دو چرخ. البته در اینجا از میترا (نور و روشنایی و یا خورشید استنباط می‌شود، آسمان نورانی، آسمان و خورشید) و در پرتو این معنا است که رمز این به هم پیوستگی روشن می‌شود.

در گذشته مردمان ایرانی و هندو برای میترا اهمیت زیادی قائل بوده و به پرستش آن می‌پرداختند. اما با گذشت زمان چه در آیین مزدیستی زرتشتی و چه در آیین برهمنی مقام این خدا به مرتبه ایزد و صفتی برجسته کاهش پیدا کرد. اما این تنزل، مقام اساسی و اصالتی حقیقی به مهر ایزد اعطا کرد و وسیله‌ای شد برای راستی، درستی، خوش‌بینی، نیکخویی و انسانیت. البته آیین مهر یا میتراپرستی در جهان باستان چنان عظمتی یافت که نزدیک بود آیین مسیحیت را برانداخته و آیین عمومی نیمی بیش از جهان شود، اما این را نیز بایستی در نظر داشت که آیین مهری که از ایران به روم گسترش یافت و در نیمی از اروپا عمومیت و رواج یافت، به قدری دچار تغییر و تبدیل و دگرگونگی شد که هیچ روی قابل مقایسه با آیین مهرپرستی در میان آریاهای باستان و مزدیسنی ایرانیان نبود.

درستی نمی‌شود گفت آیا میترا خدای آفریدگار بوده یا پیامبر , آنچه می‌توان از خویشکاری او در باور پرستندگانش دریافت این است که او میانجی یا رهایی بخشی در میان مردم بوده و در زمان نبودنش نیز دوستدارانش باید برای باز گشتش به زمین می‌‌پیوسیدند (انتظار می‌‌کشیدند). در باور غربی او پسر خورشید بود و در پایان زمان به زمین باز می‌‌گشت.خورداد و خورتات و خور از کلماتی است که به این خدا یا نبی منسوب است خورشید در واقع از دو کلمه خور به معنی خدا و شید به معنی درخشنده و جاوید می‌‌باشد مانند جم شید

مهرپرستی در هخامنشیان

تا زمان اردشیر دوم هخامنشی از میترا نامی نیست. اردشیر سوم در تخت جمشید در دیوار شمالی کاخ اردشیر نوشته است: آناهیتا و میترای خدا، مرا و این کشور را و آنچه را که من کردم بپایاد. پلوتارخ نیز نوشته جالب توجهی درباره داریوش سوم دارد. هنگامی که او خبر مرگ همسرش را که اسیر یونانیان شده بود می شنود، به تریئوس می گوید اگر هنوز مرا خواجه خود می دانی تو را به فروغ میترا سوگند می دهم راست بگو… . جز اینها سندی از میترا پس از ظهور زرتشت نداریم.

مهرپرستی در اشکانیان

در زمان اشکانیان مهر پرستی به غرب رخنه می کند. مهرپرستی و آیین های آن با روحیه جنگجویی اشکانیان سازگار بوده است. بنا به روایت مغی به نام اوستانس برای نخستین بار مهر پرستی را به غرب ایران می برد و در آنجا رواج می دهد. پس از آن کاهنان همسایگان غربی ایران، آیین های میتراگان، مانند قربانی کردن برای میترا را اجرا می کنند. استرابون خود در یکی از این مراسم شرکت کرده و آنرا گزارش کرده است. هنگامی که تیرداد اول اشکانی به روم می رود تا از امپراتور نرون تاج شاهی را بگیرد به او گفت: فرمانروا منم، از تخم ارشک… اما برده توام و نزد تو آمده ام تا میترا را در لباس تو نیایش کنم. یک سده قبل از این میترا توسط ان دریایی دریای کیلیکه به روم راه یافته بود. به گزارش پلوتارخ این ان از یکی از سرداران روم در میان جنگهای ایران و روم شکست خوردند و در روم مخصوصا در منطقه اوسیتا اسکان داده شدند و در آن دیار آیین مهر پرستی را رواج می دهند. احتمالا این ان بخشی از نیروی دریایی اشکانیان بودند که توسط رومیان خطاب می شدند.

ارمنستان نیز در زمان اشکانیان میترا را می شناخته. سنگ نگاره های آنتیوخوس کماژن و میتراداد در نمرود داغ ارمنستان کوچک، میترا را نشان می دهد که در لباس اشکانی با آنتیوخوس و میتراداد دست می دهد. در سکه ای که توسط گوردیان سوم در تاروس ضرب شده است، میترا در حال کشتن گاو است. در سال ۶۰۱ امپراتور روم تراژن رومانی را تصرف کرد و آیین میترا را با خود به آنجا برد و معابدی برای او ساخت. قیصر هادریان تا اسکاتلند پیش رفت و در آنجا برای میترا معابدی ساخت. در رومانی، بلغارستان، آلمان، اتریش، یوگوسلاوی، انگلستان، اسپانیا، فرانسه و شمال آفریقا معابد میترا پرستی ایرانی توسط رومیها ساخته شد. طبق سنت زرتشتی در پل چینود دادگاه رسیدگی به اعمال درگذشتگان است و آنجا سه ایزد میترا، سروش و رشن به ریاست میترا به اعمال درگذشتگان رسیدگی می کنند.

مهرپرستی در ایران پس از ورود اسلام

در ایران با آمدن اسلام میترا جانی تازه می‌گیرد, ریشه‌های آسمانی باور به میترا و آیین پرستش او در آمیزش با اسلام زیباترین و با شکوه‌ترین اندیشه را پدید می‌‌آورد. این که مولوی و حافظ و هاتف و…. بی پروا از آمد و شد خود به خرابات (خورآباد یا پرستشگاه خورشید که نماد میترا است) یا از آیین‌های آن (سروده‌های حافظ گزارش انجام آیین مهرپرستی است نه اینکه انباشته‌ای از وازه‌های کنایی) سخن می‌گویند ویهانی (برهانی) بر این گفته است. برای نمونه در این سروده علامه طباطبایی : پرستش به مستیست در کیش مهر….” از نوشیدن می‌‌هوم هنگام پرستش در آیین مهر پرستی سخن به میان است. پله‌های چیستا (عرفان) نیز بازتابی از پله‌هایی است که رهرو میترایی برای رسیدن به پلهٔ شیر مردی و سر انجام پیر” شدن, باید بپیماید.

باور میترایی یا خورشید نیایش را حتا در اشعار مولانا جلال الدین که مذهب اشعری گاهی چون دماغهی در بحر کلامش بستر می گستراند، میتوان دریافت جاییکه می گوید:

نه شـــــــبم نه شب پرستم که حدیث خواب گویم

چوغــلا م آفــتــابـم هـمــه ز آفــتـاب گویــم

کمتر شاعر و روشنفکر زمانه‌ها را تاریخ ادب سرزمین ما بیاد دارد که در ستایش و نیایش خورشید گلدسته‌های کلام نیاراسته باشد. اما همه گلدسته چیده اند، ولی دقیقی بلخی ابر از چهره خورشید بر کشید تا جهان از گلهای هستی ما را در نور آن روشن بنمایاند، و بدان را به دین خدای آورد».

ایران پر است از شهرهایی که تاریخی چندین هزارساله دارند. در این میان یکی از شهرهایی که خیلی وقت نیست متوجه تاریخچه‌ی دور و دراز شهرنشینی در آن شده‌ایم، تبریز است. تا همین چندی پیش قدمت آن را در حد دوران پادشاهی‌های ایران باستان و نه چندان بیشتر از شهرهایی همچون شیراز فرض می‌کردیم اما در حفاری‌های سال‌های اخیر شواهدی به دست آمد که نشان می‌دهند تبریز کاندید خوبی برای کهن‌ترین شهر ایران و شاید تبریز؛ کهن‌ترین شهر جهان است.

تبریز؛ کهن‌ترین شهر جهان

شواهد تاریخی قدمت تبریز

کهن‌ترین نوشته‌ای که درباره‌ی تبریز در آن سخنی آمده است، کتیبه‌ی پادشاه آشور سارگن دوم می‌باشد. نقل است که او در دوره‌ی سلطنت خود حمله‌ای عظیم به ایران داشته است. در یکی از کتیبه‌های او که مربوط به همین حملات است، از دژ تارویی تارمکیس نام برده شده است که محققان و تاریخ‌نگاران معتقد هستند همان تبریز است. در کتیبه‌ی منتسب به سارگن دوم آشوری، این دژ را دژی بزرگ، آباد، پرجمعیت و دارای باروهایی تودرتو توصیف کرده‌اند که محل نگهداری اسب‌های سواران اورارتو بوده که در حمله‌ی آشوری‌ها ویران شده ‌است. این مشخصات با آن چه تاکنون درباره‌ی تبریز به دست آمده تطابق خوبی دارد. تبریز یکی از بااهمیت‌ترین مراکز بازرگانی منطقه بوده و به عنوان پل ارتباطی میان شرق و غرب اهمیت فراوانی داشته‌ است.

در تبریز کجا بریم؟

نتیجه‌ی اکتشافات در تبریز

از سال ۱۳۸۰ در تبریز اکتشافات و تحقیقاتی آغاز شد که یکی از تمرکزهای اصلی آن روی سایت موزه‌ی عصر آهن در حوالی مرکز تبریز است. در این محل شواهدی پیدا شد که نشان از وجود تمدنی در محل کنونی شهر تبریز در هزاره‌ی اول و دوم قبل از میلاد دارد. یعنی قدمتی حدود ۴ تا ۵ هزار سال. اکتشافات هنوز ادامه دارند و گفته می‌شود ممکن است مدارکی پیدا شود که قدمتی حتی بیش از این را برای شهرنشینی در تبریز به اثبات برسانند.

با استناد به گفته‌های دکتر حسن طلایی و با توجه به محوطه باستانی یانیق تپه” که در حوزه دشت تبریز قرار گرفته و توسط”چار برنی” مورد حفاری علمی‌قرار گرفته بایستی بیان نمود که قدمت تاریخ و تمدن واقعی در منطقه تبریز به بیش از ۵۰۰۰ سال می‌رسد.
به هر حال این حفریات و همچنین حفریات اطراف گوی‌مسجد تبریز نشان می‌دهد که تبریز، مرکز آذربایجان، از شهرهای تاریخی جهان است، شهری که به علت عدم کاوش‌های علمی‌‌تا این اواخر پیشینه‌ی باستانی آن زیاد روشن نبوده و راجع به آن افسانه‌سرایی‌های زیادی مطرح می‌شد. امید است که با تلاش‌های بی وقفه مسئولین امر، حفریات اطراف گؤی مسجد» شتاب بیشتری بیابد و در نقاط دیگر این شهر تاریخی نیز کاوش‌های باستان شناسی انجام گیرد تا قدمت این شهر باستانی و اسرار تمدّن آن به طور علمی‌‌و دقیق برای جهان علم آشکار گردد؛ شهری که بنا به گفته‌ی جکسن (A.v.williams Jakson) عمر و زادگاه آن مجهول است، اما می‌تواند هزار سال را جزئی از زندگانی خود بشمارد»

آیا نقشه ها و نسخه های گنج و دفینه حقیقت دارند ؟,نقشه گنج,نسخه گنج,نسخه گنج و دفینه,گن نامه تقلبی و قلابی,نسخه های گنج واقعی و درست,گنجنامه قلابی,پیدا کردن گنج با نسخه و نقشه,یافتن آثار باستانی با نقشه و نسخه,آیا نسخه گنج واقعیت دارد ؟,آیا دنقشه گنج واقعی وجود دارد ؟,روش تشخیص نسخه گنج و دفینه واقعی و تقلبی

نسخه یا نقشه گنج، توهمی در دنیای زودباوران

سیناپرس: بسیاری از افراد نا آگاه در جامعه امروز ایرانی با توهم کشف گنج های باستانی بر پیکره نحیف میراث این سرزمین حمله ور شده و در بیشتر موارد تنها دستاورد آن ها تخریب بخشی از تاریخ کشور و پر کردن جیب افراد شیادی است که این نقشه های قلابی را تهیه می کنند.

امروزه به طور وسیعی در بین عوام و توده های نا آگاه جامعه با اصطلاحاتی از قبیل نسخه، نقشه گنج، نشانه و …. رو به رو هستیم. تصوراتی که عمدتا ناشی از نا آگاهی؛ افسانه ها و تحت تاثیر فیلم های تخیلی و فانتزی است که ذهن بخشی از جامعه امروزی را به خود مشغول کرده و سبب شده است تا به بیل و کلنگ مسلح شده و با به خطر انداختن جان خود تیشه بر فرهنگ و تاریخ این سرزمین زده و اصلی ترین عامل تخریب میراث فرهنگی و آثار باستانی به شمار روند.

آیا نقشه ها و نسخه های گنج و دفینه حقیقت دارند ؟

متاسفانه با رواج دنیای مجازی و شبکه های اجتماعی، شاهد ظهور قارچ گونه شبکه هایی هستیم که بر این طبل جهالت کوفته و با تبلیغ روش های مختلف کشف دفینه و گنج، بر دنیای موهومات افراد ساده دل دست گذاشته و با فریب آن ها خود به گنجی از سرمایه های خرج شده زودباوران در راه رسیدن به گنج های خیالی می رسند. مسیری که انتهای آن تنها خطر دستگیری و دشواری های بیابان گردی و عرق ریختن زیر آفتاب و در سرما و گرما برای کسانی است که می توان آن ها را قاچاقچیان فرهنگ محسوب کرده و میراثی جز تخریب تاریخ برای این سرزمین به ارمغان نخواهند آورد.

در توضیح موهوم بودن پدیده گنج یابی و نسخه های گنج باید عنوان کرد که این موضوع به هیچ عنوان سندیت علمی نداشته و نه در ایران و نه در هیچ جای جهان باستان شناسان از نقشه یا نسخه گنج برای یافتن آثار باستانی استفاده نکرده و اصولا چیزی به نام نقشه گنج در دنیای واقعی وجود ندارد.

آیا نقشه گنج حقیقت دارد؟

در توضیح موهوم بودن پدیده گنج یابی و نسخه های گنج باید عنوان کرد که این موضوع به هیچ عنوان سندیت علمی نداشته و نه در ایران و نه در هیچ جای جهان باستان شناسان از نقشه یا نسخه گنج برای یافتن آثار باستانی استفاده نکرده و اصولا چیزی به نام نقشه گنج در دنیای واقعی وجود ندارد. به طور معمول باستان شناسان برای انجام حفاری در یک محوطه باستانی؛ در ابتدا با مطالعه میدانی و بررسی منطقه نسبت به شناسائی آثار احتمالی موجود در آن اقدام و از طریق روش هایی مانند تصویربرداری هوائی، گمانه های آزمایشی و بررسی و شناسائی سطحی در منطقه مورد نظر؛ محوطه ای که باید تحت کاوش قرار بگیرد را شناسائی و در نهایت ترانشه مورد نظر خود را ایجاد کرده و به روش علمی آثار تاریخی محل را از زیر خاک خارج می کنند.

آیا نقشه ها و نسخه های گنج و دفینه حقیقت دارند ؟

شایان ذکر است که طبیعتا در سرزمین تاریخی ایران احتمال وجود آثار باستانی در بیشتر مناطق وجود دارد اما این آثار باستانی با آن چه در ذهن مردم عامی به عنوان گنج شناخته می شود، تفاوت هایی اساسی داشته و تنها شامل فات و سنگ های قیمتی نمی شود. از منظر علم باستان شناسی، میزان اطلاعات و آگاهی که یک شی باستانی نسبت به دوره ای خاص از تاریخ ارائه می دهد؛ بیشترین اهمیت را داشته و ارزش آن بر جنس ماده ای که شی باستانی مورد نظر با آن ساخته شده است رجحان دارد.

از منظر علم باستان شناسی، میزان اطلاعات و آگاهی که یک شی باستانی نسبت به دوره ای خاص از تاریخ ارائه می دهد؛ بیشترین اهمیت را داشته و ارزش آن بر جنس ماده ای که شی باستانی مورد نظر با آن ساخته شده است رجحان دارد.

دیدگاه باستان شناسی

به عنوان یک باستان شناس در بسیاری از موارد در مواجه با این افراد، شاهد روایت داستان هایی بودم که خبر از کشف کوزه های مملو از سکه های طلا و سنگ های قیمتی در فلان روستا یا منطقه ای دور افتاده می داد. نکته جالب در این میان، عدم مشاهده مستقیم هیچ یک از افراد راوی این داستان ها در مواجهه با گنج های فوق است و تمامی این روایات بر اساس شنیده از شخص دیگری نقل می شوند. در ابتدا لازم است این موضوع مطرح شود که در هنگام صحبت از گنج هایی شامل این حجم وسیع از طلا و جواهر باید کمی اندیشید که آیا اصولا منطقه مورد نظر که ادعا می شود در آن گنجی کشف شده است در هیچ دوره تاریخی دارای اهمیت ی و اقتصادی به حدی بوده است که چنین حجمی از طلا و جواهر در آن یافت شود؟ برای توضیح این موضوع تنها یک مثال ساده می تواند ذهن خوانندگان را روشن کند: امروزه در هیچ یک از شعب دورافتاده بانک ها، میزان زیادی پول نگهداری نشده و تنها در برخی شعبات مرکزی می توان انتظار وجود مقادیر زیادی پول را داشت.

آیا نقشه ها و نسخه های گنج و دفینه حقیقت دارند ؟

این موضوع در مورد زمان های گذشته نیز صدق کرده و یک روستا یا شهر دور افتاده که در منطقه ای فاقد اهمیت قرار داشته به هیچ عنوان نمی تواند پذیرای حجم زیادی از طلا و جواهرات باشد و از سوی دیگر در نظر داشته باشید که حجم طلای استخراج شده در جهان امروز با دنیای کهن بسیار متفاوت بوده و اصولا در دوران باستان این حجم از طلا و جواهر که امروزه شاهد آن هستید وجود نداشته و بر فرض مثال وجود یک خمره سکه طلا می توانست سرنوشت یک امپراتوری را تغییر داده و مسیر تاریخ را دگرگون کند.

از سوی دیگر هیچ فرد عاقلی در طول تاریخ حجم وسیعی از ثروت را در محلی دورافتاده مخفی نکرده و علائم بچه گانه ای همچون تصویر شتر، انسان، ماه و خورشید یا دیگر جانوران را برای آن تعیین نکرده و کمی اندیشیدن در این زمینه می تواند به سادگی شما را به جواب برساند. طنز تلخ این ماجرا در ساده لوحی و خوش باوری افرادی است که برای دسترسی به یک نقشه گنج، میلیون ها تومان پول پرداخت کرده و در پی گنجی چند هزار ساله هستند که نشانه آن درختی است که از عمر آن چند دهه نیز نمی گذرد.

آیا نقشه ها و نسخه های گنج و دفینه حقیقت دارند ؟

طنز تلخ این ماجرا در ساده لوحی و خوش باوری افرادی است که برای دسترسی به یک نقشه گنج، میلیون ها تومان پول پرداخت کرده و در پی گنجی چند هزار ساله هستند که نشانه آن درختی است که از عمر آن چند دهه نیز نمی گذرد.

متاسفانه باید به اطلاع این افراد ساده لوح رساند که بسیاری از شیادان و ان با ساخت و تولید آثار شبه باستانی و انجام اقداماتی مانند قراردادن برخی فات و سفالینه ها و …. در اسید رقیق و سپس دفن آن در محلی دور از دسترس، چندین نقشه از محل این اشیا تقلبی تهیه کرده و هر یک را به افراد زودباور با ارقام نجومی فروخته و در این میان طبیعتا نخستین نفر به محل رفته و آثار تقلبی فوق را کشف و نفرات بعدی به محل گنج موهوم رسیده و مشاهده می کنند که در این محل حفاری شده و گنج از دست رفته است. این موضوع خود سبب می شود که باور به وجود نقشه گنج بیشتر شده و این گنج یابان شکست خورده برای خرید نقشه های بعدی باز هم هزینه کنند و جیب ان از این سادگی شکل گرفته بر توهم گنج های موهوم پر شده و این افراد تنها کسانی باشند که به گنج های واقعی حاصل فریب زودباوران دست پیدا کنند. البته به هیچ عنوان نمی توان منکر قاچاق عتیقه در کشور شده و متاسفانه در این میان برخی حفاران نیز با دستیابی به آثار باستانی، زمینه قاچاق آن ها را به خارج از کشور فراهم می کنند.

آیا نقشه ها و نسخه های گنج و دفینه حقیقت دارند ؟

در بررسی ها و کاوش های باستان شناسی عموما باستان شناسان بر اساس سیستم حفاری ژئومتریک، ترانشه هایی با ابعاد استاندارد ۱۰ متر در ۱۰ متر باز گرده و تا عمق چند متری از سطح زمین پیش می روند. از سوی دیگر معمولا در یک فصل حفاری تنها یک ترانشه باز نشده و از چندین تا ده ها ترانشه بر اساس نوع محوطه باستانی ممکن است در یک فصل کاوش تحت حفاری قرار گیرد. با کمی جستجو در منابع و گزارش های باستان شناسی طی چند دهه گذشته و همچنین مراجعه به موزه های مختلف کشور می توان به سادگی دریافت که در این حجم از از کاوش های علمی و منظم، میزان کشفیاتی که شامل آثار ارزشمندی همچون گنجینه مارلیک شده باشد به تعداد انگشتان دست نیز نرسیده و در برخی موارد مانند شهر سلطانیه که پایتخت حکومت وسیع ایلخانان محسوب می شد علی رغم کاوش های متعدد؛ هنوز خبری از گنجینه های آن چنانی و کشف فات گرانبها در مقیاس وسیع نیست. متاسفانه با توجه با تاریخی بودن کشور ایران و اینکه عمدتا حفاران غیر مجاز برای کشف گنج های خیالی خود به محوطه های باستانی مراجعه می کنند، بخش عمده ای از سازه های معماری باستانی، دیواره ها و پی های بناهای تاریخی و باستانی و حجم وسیعی از سفالیه ها و آثار باستانی که به زعم عوام فاقد ارزش است، تخریب شده و در این میان ممکن است بخش هایی از تاریخ این سرزمین برای همیشه نابود شود. به خاطر داشته باشید که گاه یک سنگ نگاره، نقشی بر بدنه سفال یا کتیبه ای گلین می تواند اطلاعاتی بسیار مهم در بر داشته باشد که پیش از مطالعه توسط باستان شناسان، با کلنگ سوداگران تاریخ نابود شده و برای همیشه مستور باقی می مانند.

آیا نقشه ها و نسخه های گنج و دفینه حقیقت دارند ؟

در این میان وظیفه باستان شناسان، ارائه اطلاعات صحیح و روشنگری در این رابطه بوده و شاید اگر کاوشگران غیر مجاز و قاچاقچیان عتیقه بدانند که با اقدامات بی فایده و مخرب خود که به ندرت به نتیجه خواهد رسید؛ علاوه بر استقبال از خطر؛ تا چه حد به فرهنگ و سرزمین نیاکان خود خیانت می کنند؛ دست از این تخریب بی نتیجه برداشته و فرصت دمی نفس کشیدن به این پیکره زخم خورده تاریخ که مام میهن نام دارد، بدهند.

این یادداشت نخستین نوشته از سلسله یادداشت هایی است که طی روزهای آینده در خبرگزاری علم و فرهنگ منتشر شده و هدف اصلی آن آگاهی بخشی به جامعه در زمینه مواجهه با آثار باستانی و اصلاح برخی باورهای غلط در این زمینه است.

رئیس رادیو ـ تلویزیون آقای قطبی که یکی از!

خود آقای قطبی که گمان نمی‌کنم خیانت محرزی کرده باشد ولی در تمام دستگاهش اشخاصی را که منصوب می‌کرد همه را به امضاء خودش و به تعهد خودش آن‌ها را می‌آورد در آن دستگاه ولی او هم فکر می‌کنم آدم بهره‌برداری مخصوصا نبوده برای اینکه متاسفانه تبحر و انتلکت، همه‌اش بیشتر در همین اشخاص بود و نمی‌شد تلویزیون را دست مثلا یک حمال یا یک نفری که تحصیل نکرده داد و می‌بایستی بهترین اشخاص را انتخاب می‌کردند و می‌گذاشتند سر تلویزیون و متاسفانه آن اشخاص یا مصدقی بودند یا کمونیست بودند. خیلی کم بودند در دستگاه تلویزیون اشخاصی که از این طرف باشند و سرسپرده هم باشند.

آقای قطبی خویشاوندی نزدیک هم با علیاحضرت داشتند؟

بله پسر دایی ایشان بودند. من از آقای قطبی خودم هیچ چیزی ندارم. یقین دارم که به خصوص کاری را نکرده و اگر هم شده اشتباهاتی در دستگاهش بوده و شخصا و به خصوص نکرده و آن هم باز هم روی اشتباه بوده است.

ایراد عمده که همه از ایشان می‌گیرند، حالا البته، اینست که چرا اعلیحضرت که قدرت در دست ایشان بود یعنی قدرت انتظامی و ارتشی، چرا استفاده نکردند از این قدرت؟

این یک چیزی است که فهماندن آن خیلی مشکل است و من هم هر چه سعی می‌کنم که بفهمانم نمی‌توانم برای اینکه اعلیحضرت یک آدمی بود که در عین اینکه قدرت داشت در عین حال آدم بسیار انسانی بود و اصلا تربیت اولیه‌اش این‌طور بود که آدم دمکراتی بود و عقیده داشت که باید از تمام افراد مملکت استفاده کرد، افکارشان هر چه باشد فرق نمی‌کند ولی چون مملکتی بود که باید پیش می‌رفت و نمی‌شد این عده اشخاص را که مملکت تربیت می‌کرد آن‌ها را گذاشت کنار برای اینکه دیگر کسی نمی‌ماند. به این مناسبت از دانشگاه گرفته تا اطباء هر جایی که بود این‌ها را همه را سر کار می‌گذاشتند و از وجود آن‌ها استفاده می‌کردند و از آن لحاظ که چرا در مواقع شلوغی شدت عمل به خرج نداند این بود که در آن موقع اگر می‌خواستند شدت عمل به خرج بدهند حتما می‌بایستی یک عده را می‌کشتند و این تنها چیزی بود که ایشان حاضر نبودند که کسی را بکشند یا اینکه دستوری بدهند برای قتل عام اشخاص. برای اینکه می‌گفتند من پادشاه این مملکت هستم و نه دیکتاتور. بعد از من پسر من باید شاه بشود و پسر من نمی‌تواند شاهد این باشد که پدرش دستش به خون آلوده باشد و من ترجیح می‌دهم که اگر لازم باشد حتی مملکت را ترک کنم ولی آدم نمی‌کشم.

والاحضرت راجع به این موضوع هیچ وقت با اعلیحضرت صحبت کرده‌اید که اعمال قدرتی در مملکت بشود.

عین همین حرف‌ها را می‌زدند و این‌ها حرف‌های خودشان است که فرمودند.

نقش علیاحضرت چه بود. خیلی حرف هست از لحاظ تاریخی راجع به نفوذی که علیاحضرت داشتند در سال‌های اخیر و مخصوصا این ماه‌های اخیر سلطنت.

من چیزی نمی‌توانم بگویم چون نبود، نمی‌دانم خیلی چیز‌ها می‌گویند ولی صحبت عملش را من والله نمی‌توانم قبول بکنم و نه می‌توانم قبول نکنم و نه می‌دانم برای اینکه ایشان هم به‌‌ همان اندازه که من دارم، اعلیحضرت را دوست داشتند و مملکتشان را دوست داشتند. باز هم اگر اشتباهی شده باز هم از روی قصدی نبوده و تمام این حرف‌ها که می‌گویند مزخرف است برای اینکه ایشان هم به سهم خودشان می‌خواستند یک کاری بکنند و خدمتی بکنند و انتلکتوئل‌ها (intellectuals) را جمع کنند، بلکه آن‌ها را بتوانند دور هم جمع کنند تا یک پشتیبانی بیشتری برای سلطنت باشد.

در آن دو، سه سال قبل از خروج اعلیحضرت خود محیط دربار چطور بود؟ عده‌ای البته حالا حرف خیلی زیاد است راجع به خود آقای علم می‌گویند که باز او خودش یک درباری برای خودش درست کرده بود با دوستانش و اعمال نفوذهایی که می‌شد والاحضرت هیچ.

نه از آقای علم که به هیچ وجه من نمی‌توانم صحبتی بکنم زیرا اگر ما دو یا سه نفر داشتیم که واقعا صمیمی بودند به اعلیحضرت یکی آقای علم بود و یکی اقبال که متاسفانه هر دو رفتند و من فکر می‌کنم که اگر این‌ها زنده بودند اصلا کار مملکت ما به اینجا نمی‌کشید.

هر دو به یک اندازه روی اعلیحضرت نفوذ داشتند یا به اعلیحضرت نزدیک بودند.

هیچ کس روی اعلیحضرت نفوذ نداشت ولی نزدیک بودند که بتوانند باز صحبت بکنند و توصیه بکنند و از این لحاظ آقای علم نزدیکتر بود ولی آقای اقبال هم به‌‌ همان نزدیکی بود اما به آن شدت ممکن است نبود. برای اینکه آقای علم بزرگ شد با اعلیحضرت و در یک سن بودند و با همدیگر در دستگاه اعلیحضرت بزرگ شدند.

آقای هویدا چه نقشی داشت، خب سیزده سال نخست‌وزیر بود، او رابطه‌اش با اعلیحضرت چطور بود؟

آن‌طور که می‌دیدیم که رابطه‌اش خیلی نزدیک بود و اعلیحضرت خیلی آقای هویدا را دوست داشتند ولی در این اواخر‌‌ همان چند روزی که من در ایران بودم گفتند که بزرگترین اشتباه من این بود که هویدا را شش سال پیش عوض نکردم، از شش سال پیش آقای جمشید آموزگار را می‌بایستی می‌آوردم یعنی‌‌ همان زمانی که نفت بالا رفت می‌بایستی در‌‌ همان موقع من آموزگار را می‌آوردم. برای اینکه مردم یک چهره را اگر زیاد ببینند اصلا زده می‌شوند به خصوص که آقای هویدا دیگر کاری از خودش نشان نمی‌داد، همین‌طور هر کس می‌رفت پهلویش می‌گفت من فقط عصای دست هستم و من فقط اطاعت امر می‌کنم در صورتی که یک نخست‌وزیر این حرف را نباید بزند و مخصوصا که کمال قدرت را اعلیحضرت به او داده بودند و او همه کاری را مثل یک نخست‌وزیر می‌کردند و عصای دست نبودند یا رئیس دفتر نبودند و نخست‌وزیری بودند که آن‌طور عمل می‌کردند.

اعلیحضرت از آقای آموزگار راضی بودند؟

بله، منتهی چیزی که فرمودند این بود که گفتند باز هم یک اشتباه دیگری که من کردم این بود که آموزگار را نبایستی بلند می‌کردم که بعد شریف امامی بیاید برای اینکه دولت شریف امامی اصلا کمر ما را شکست.

علت اینکه این نظر و لطف خاص را به آموزگار داشتند نگفتند که چه بود؟

برای اینکه آموزگار یک فردی بوده که از اول با درستی، با صمیمیت خدمت کرده بود در دستگاه و در دستگاهی هم که بود اعلیحضرت از او خیلی راضی بودند و در مورد کار نفت خیلی زحمت کشید و خیلی از او راضی بودند و فردی بود بسیار پاک و به عقیده من یکی از بهترین عناصر ما و ایران بود که کار خودش را هم خوب کرد منتهی بد موقعی آمد، دیر آمد.

چه عواملی باعث شد که اعلیحضرت، شریف امامی را بیاورند؟

من دیگر آن موقع آنجا نبودم نمی‌دانم ولی خب اشتباه بزرگی بود که شریف امامی آمد و او واقعا از همانجا کمر قتل ما را بست.

والاحضرت بفرمایید که اگر بعد از‌‌ همان جریان تبریز، شلوغی تبریز یعنی‌‌ همان اواسط حکومت آموزگار، اگر‌‌ همان موقع اعلیحضرت حکومت نظامی اعلام می‌کردند در سراسر ایران و یک نظامی را.

ولی نه اینکه، حکومت نظامی مثل آقای ازهاری، البته فورا جلوی اغتشاش گرفته می‌شد ولی همان‌طور که به شما گفتم آن وقت لازمه‌اش این بود که با خون و کشتار گرفته بشود، دیگر جلوی جمعیت سیصد هزار نفری را که نمی‌شد گل ریخت، باید جلویش را می‌گرفتند، همان‌طور که در پانزدهم بهمن کردند‌‌ همان دفعه اول که [آیت‌الله] خمینی چیز شد در آنجا چند نفر کشته شد ولی خوب غائله هم می‌خوابید و تمام می‌شد.

پانزده خرداد را می‌فرمایید. بله، نظر والاحضرت نسبت به سازمان امنیت چه بود؟

سازمان امنیت یک مسئله خیلی طولانی است، سازمان امینت اصلا این‌طور که می‌گویند و می‌خواستند نشان بدهند نیست و نبود و متاسفانه سازمان امنیت هم کار خودش را نمی‌کرد بلکه کارهای کوچک می‌کرد. بیشتر کارش روی شناخت کمونیست‌ها و گرفتن کمونیست‌ها و گرفتن اشخاص تروریست و این‌ها بود و اصلا این حرف‌هایی که می‌زدند درباره سازمان امنیت اصلا دروغ بود و شکنجه که می‌گویند دروغ بود و بعد‌ها همه فهمیدیم. کاش سازمان امنیت هم یک کمی بیشتر خشونت داشت کاش که بهتر عمل می‌کرد یعنی که شدید‌تر عمل می‌کرد.

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

ناتالی چوبینه

به خدمت گرفتن سربازان یونانی مزدور (دستمزد-بگیر یا همان قراردادی به معنی امروزین کلمه)، به گواه شواهد تاریخی، نزد پادشاهان هخامنشی غیرمعمول نبوده است. حضور عده‌ای از جنگجویان یونانی در نبرد ماراتن که دوشادوش ایرانیان با هم‌وطنان خود جنگیدند، از معروف‌ترین نمونه‌ها به شمار می‌رود. نمونه‌ی دیگر، که گزارش دقیق آن محتوای یکی از تاریخ‌نوشته‌های بزرگ کلاسیک را تشکیل می‌دهد، سرگذشت گُردانی بزرگ. از یونانیان است که به استخدام کورش کوچک درآمدند و در لشگرکشی تاریخی او به قلب امپراتوری ایران شرکت جستند. ویژگی کم‌نظیر این دست‌نوشته آن است که نه تنها گزارشی دست اول از زبان یک شاهد عینی را در خود جا داده است، بلکه این شاهد عینی خود در زمره‌ی تاریخ‌نویسان حرفه‌یی و صاحب‌نام قرار دارد. بااین‌حال، دست‌نوشته‌ی ارزشمند او همچون بیشتر متن‌های تاریخی خالی از ابهام و نیز به دور از جانبداری نیست. مقاله‌ی حاضر نگاهی دارد به ابهام‌های جغرافیایی و غرض‌ورزی‌های تاریخی موجود در این تاریخ‌نوشته‌ای که با عنوان آناباسیس از آن یاد می‌شود.

 

پیش‌زمینه

ماجرای سفر ده هزار جنگجوی یونانی، که در 401 پیش از میلاد در لشگرکشی نافرجام کورش کوچک علیه برادر بزرگش، اردشیر دوم، شرکت جستند، و گزارش حماسی کسِنوفُن (گزنوفُن) از  عقب‌نشینی آنها از میان‌‌رودان تا دریای سیاه، امروزه از فصل‌های سرگرم‌کننده‌ی کتاب‌های تاریخ به‌شمار می‌رود. اما همین سفر تا پیش از دیدن چنین روزگاری موضوع بحث‌ها و مناقشه‌های پایان‌ناپذیر بین آن دسته از پژوهشگران جغرافیای کلاسیک بود که می‌خواستند دو مسیر رفت و برگشت یونانیان را بازشناسی کنند. مشکل این‌جا بود که تا نخستین سال‌های قرن بیستم کمتر کسی از پژوهشگران و باستان‌شناسان غربی دست به گشت و گذاری گسترده در فلات آناتولی می‌زد؛ حتا امروز هم که توپوگرافی آناباسیس کورو (= اوج‌گیری کورش) در اختیار گردشگران گذاشته می‌شود و صاحب‌نظران ترکیه نیز در گفتمان مربوط به آن طرف م قرار می‌گیرند، باز بخش بزرگی از سفرنامه‌ی کسِنوفُن، از جمله جغرافیای این سفر، همچنان پرسش‌برانگیز باقی می‌ماند.

البته خلاصه‌ی داستان پرسش ایجاد نمی‌کند. کورش کوچک، که در 407 پیش از میلاد به حکمرانی آسیای صغیر منصوب شده، یک لشگرکشی به بابل تدارک می‌بیند درحالی‌که نیت حقیقی‌اش (که در آغاز از سربازان مزدور یونانی پنهان نگه داشته می‌شود) دست‌یابی به تاج و تخت برادر بزرگتر است. ارتش او بدون رویارویی با هیچ مقاومتی در امتداد فرات پیش‌روی می‌کند، در دهکده‌ای به نام کُنِشت (ثبت یونانی = اکسا) در حدود هشتاد کیلومتری شمال بابل، احتمالن با فاصله‌ای نه چندان دور از محل کنونی شهر بغداد، با نیروهای امپراتوری هخامنشی درگیر می‌شود، و کورش در گرماگرم این نبرد سهمگین از پا درمی‌آید: چیزی کم و بیش همانند یک داستان تراژیک، چون یونانی‌ها که در قالب یک گردان واحد می‌جنگند لشگر اردشیر را یکسر تار و مار می‌کنند، اما وقتی از تعقیب آنها برمی‌گردند می‌بینند کارفرماشان کشته و باقی‌مانده‌ی لشگر پراکنده شده است.

بدین‌ترتیب، آن‌چه در گرماگرم نبرد به چشم یونانیان یک پیروزی قاطع می‌آمد، در قاموس شرایط پس از جنگ به یک ناکامی تمام‌عیار تبدیل می‌شود: آنها صدها کیلومتر دور از وطن، بدون حامی قدرتمند محلی‌شان، آواره اند، رو در روی ارتش شاهنشاهی، آن هم در سرزمینی نه چندان موافق با یونانی جماعت. تهاجم خشایارشا به سرزمین‌های یونانی‌نشین و شکست غیرمنتظره‌ و فاجعه‌بار او در سالامیس در 480 پیش از میلاد و سرانجام رانده شدن نهایی ارتش ایران از خاک یونان پس از نبرد پلاتیا در سال بعد، رابطه‌ی ایران و یونان باستان را از بنیان دگرگون کرده بود. یونانیان، چه به‌طور جمعی و چه در سطح اندیشه‌وران علاقه‌مند به دیدگاه‌های بی‌طرفانه مانند هرودُت و آیسخولوس (اشیل) و حتا خود کسِنوفُن، ایرانیان را بربر» می‌خواندند و آنها را، دست کم در مقایسه با یونانیان، کم‌توان‌تر، کم‌خردتر، و بی‌خبر از اصول تمدن والا می‌شمردند. در مقابل، ایرانیان نیز به احتمال زیاد نظر خوشی نسبت به یونانیان نداشتند. با چنین پس‌زمینه‌ای، نگرانی جنگجویان یونانیِ تنها رهاشده در قلب امپراتوری ایران، و در میان آنان کسِنوفُن، پربی‌راه نمی‌نماید. کسِنوفُن برای این نگرانی دلایل عملی ارائه می‌دهد: ایرانیان از مهاجمان یونانی می‌خواهند سلاح‌های خود را تحویل دهند، یونانیان نمی‌پذیرند و بی‌درنگ به سمت شمال حرکت می‌کنند تا خود را به وطن برسانند؛ ارتش ایران آنها را سایه به سایه تعقیب می‌کند و سرانجام پیشنهاد مذاکره بر سر صلح و آتش‌بس می‌دهد، پیشنهادی که در حقیقت ترفندی است برای کشتن سرکردگان یونانی. پس از این رویداد است که کسِنوفُن فرماندهی را برعهده می‌گیرد. جنگجویان یونانی تحت فرماندهی او بیش از هزار و پانصد کیلومتر در گردنه‌های کردستان و فلات برفگیر ارمنستان راهپیمایی می‌کنند تا سرانجام به نقطه‌ای در نزدیکی ترابزون بر کرانه‌ی دریای سیاه می‌رسند. کل مدت این لشگرکشی، از زمان به‌خدمت‌گیری آنها توسط کورش، یک سال و سه ماه طول می‌کشد.

 

بررسی و تحلیل

وقتی کورش در سال 401 پیش از میلاد از سارد، در محل کنونی شهر سارت در غرب ترکیه‌ی امروز، حرکت کرد، ارتشی متشکل از صدهزار سرباز از گوشه‌های مختلف امپراتوری ایران و نیز سیزده‌هزار جنگجوی مزدور یونانی در اختیار داشت که ده‌هزار و ششصد نفر از آنها هُپلیتِس یا سرباز پیاده بودند. مسیر او در نخستین مرحله‌های سفر کم و بیش همان مسیری بود که خشایارشا هشتاد سال پیش از آن تاریخ برای حمله به یونان در جهت عکس پیموده بود. این مسیر به سمت جنوب غربی می‌رفت، نزدیکی‌های لائودیکیا (دنیزلی) از رود مئاندِر می‌گذشت و سپس به کلاینای (دینار) می‌رسید، که کسِنوفُن درباره‌ی آن می‌گوید: کورش در این شهر قصری داشت با نخچیرگاهی پر از حیوانات وحشی، و رسم و عادتش این بود که هرگاه می‌خواست خود و اسب‌هایش فعالیتی بکنند در آن‌جا به شکار می‌رفت.» مکان بعدی که کسِنوفُن نام می‌برد پِلتای است که به احتمال زیاد همان چیوریل امروز بوده. این یعنی چیزی حدود چهل کیلومتر انحراف از مسیر، و چون گزارش سفر طی هفت هشت ده روز پس از این به ابهام می‌افتد، ظن مبنی بر عمدی بودن انحراف مزبور بیشتر تقویت می‌شود. وسوسه‌انگیزترین توضیح این رخداد می‌تواند جستن ارتباطی بین آن با قرار ملاقات کورش و ملکه اپیاشا، همسر کیاشارِس، پادشاه کیلیکیا» در محلی به نام دشت کِیستروس» باشد. کسِنوفُن می‌گوید که در این زمان دستمزد سربازان دو ماه عقب افتاده و همه زیر فشار سختی زبان به شکایت گشوده بودند. کورش، که کسِنوفُن با لحنی تحسین‌آمیز از او به‌عنوان کارفرمایی شرافتمند و گریزان از بدقولی در پرداخت دستمزد یاد می‌کند، کمک مالی عظیمی از ملکه دریافت می‌کند که نه‌تنها چهار ماه دستمزد سربازان را پوشش می‌دهد بلکه تنخواه چشم‌گیری هم برای خود کورش باقی می‌گذارد. چنین انگیزه‌ای می‌تواند توجیهی پذیرفتنی، هرچند هنوز فاقد شواهد مستدل، برای این تغییر مسیر نه چندان بنیانی باشد.

ناگفته پیداست که کورش به جبران چنین کمکی، مهمان‌نوازی را در حق ملکه تمام می‌کند و به درخواست او مراسم باشکوهی از سان و رژه‌ی کل ارتش تدارک می‌بیند. به لحاظ نقد منابع تاریخی، شرح کسِنوفُن از این رویداد جای تأمل دارد: لحنی که در وصف یونانیان، هیبت مردانه و ساز و برگ مجلل و نیز دلیری و دشمن‌شکنی آنان به‌کار رفته، به تلویح، و در جاهایی با صراحت نسبی، قصد حقیرنمایی ایرانیان را دارد. اوج این روند هنگامی است که اِپیاشا می‌خواهد جلوه‌ای از دلاوری یونانیان را به چشم ببیند و در مقابل یونانیان نمایشی چنان هراس‌انگیز از لحظه‌های آغازین یورش ارائه می‌دهند که ملکه سراسیمه از گردونه‌ی خود پیاده شده پا به فرار می‌گذارد.

مکان برگزاری مراسم بالا تومبریوم در نزدیکی انطاکیه‌ی پیسیدیا (یال‌واچ) گفته شده. ارتش پس از این رویداد از قرار معلوم دوباره به مسیر اصلی خود بازمی‌گردد و راه ایکُنیوم (قونیه) را در پیش می‌گیرد، سه روز در این شهر می‌ماند، و بعد از طریق تیانا (کمرحیصار) وارد کیلیکیا می‌شود که همان ساتراپی زیر فرمان کیاشارِس است. کیاشارِس با نگاهی نگران ورود این لشگر مشکوک را از همان ابتدای عبور از دروازه‌ی کیلیکیا در کوه‌های توروس دنبال می‌کند، اما سرانجام به ترغیب همسرش دشمنی خود با ایرانیان را کنار می‌گذارد و اجازه می‌دهد که لشگریان کورش از پایتخت او، طرسوس، به سمت میریاندروس (نزدیک اسکندرون) پیش‌روی کنند تا با عبور از تنگه‌ی بِلِن وارد شمال سوریه شوند.

مسئله‌سازترین قسمت ماجرا از هردو جنبه‌ی تاریخی و جغرافیایی، اما، دنبال کردن یونانیان در سرزمین میان‌رودان است، به‌ویژه پس از ناکامی حاصل از پی‌آمدهای نبرد کُنِشت و کشته شدن کورش. جنگجویان درمانده و بی‌پناهی که هم از نبردی سنگین و بدفرجام و هم از گریزی پرالتهاب از چنگال یکی از قوی‌ترین ارتش‌های جهان در آن روزگار جان به‌در برده و پس از امیدی کوتاه به عفو و آشتی نه تنها سرخوردگی دیده بلکه سرکردگان خود را نیز از دست داده بودند، و با نزدیک‌ترین شهر یونانی‌نشین صدها کیلومتر فاصله داشتند، چاره‌ای جز پذیرفتن راهنمایی‌های کسِنوفُن نمی‌دیدند. پیشنهاد او این بود که به سمت شمال عقب‌نشینی کنند بلکه در نهایت به ساحل دریای سیاه برسند، هرچند نشانه‌هایی بارز حکایت از بی‌خبری آنان از جغرافیای محل به‌طور خاص و مقوله‌ی جغرافیا و کاربرد آن به‌طورکلی دارد. یکی از نشانه‌های این بی‌خبری می‌تواند حیرت‌زدگی آنها از این اطلاع باشد که در آن سرزمین رود دیگری نیز موازی با فرات جریان دارد. شاید در وهله‌ی نخست این پرسش پیش بیاید که آیا یونانیان هرگز به معنای کلمه‌ی میان‌رودان» توجه نکرده بودند؟ این مسئله با نگاهی به پیشینه‌ی ریشه‌شناختی واژه‌ی مورد بحث در زبان یونانی قدیم روشن‌تر خواهد شد. همان‌طور که دیدیم، رویدادهای تاریخی مورد روایت کسِنوفُن در سال‌های 401 تا 400 پیش از میلاد رخ می‌دهند. اما قدیمی‌ترین گواه تاریخی که درباره‌ی ثبت یونانی کلمه‌ی مِسوپوتِمیا در دست است، ترجمه‌ی این کلمه از واژه‌ی عبری نهرِیم است که در برگردان یونانیِ انجیل عبری متعلق به 250 پیش از میلاد یافت می‌شود. پس می‌توان این احتمال را درنظر گرفت که شخصیت‌های یونانی آناباسیس هنوز با چنین واژه‌ای آشنا نبوده‌اند.

از سوی دیگر، نقشه‌ها و بحث‌های جغرافیایی مربوط به یونان کلاسیک، اگر آنها را بازتاب‌دهنده‌ی معلومات عمومی مردم بدانیم، تصویری متفاوت از سرزمین‌های آن روزگار پیش چشم می‌گذارند. آن‌چه ما از معلومات یونانیان دوره‌ی کلاسیک در زمینه‌ی جغرافیا می‌دانیم به‌طور عمده در رساله‌ی هواها، آب‌ها، مکان‌ها گرد آمده که منسوب به هیپوکراتیس (بقراط) و به‌جا مانده از اواخر قرن پنجم یا اوایل قرن چهارم پیش از میلاد، یعنی معاصر آناباسیس، است. مجموعه‌ی رساله‌ها، گفتارها، درس‌گفتارها، یادداشت‌ها و پژوهش‌های هیپوکراتیس طبعن نه بر اساس رویکرد تجربی ارسطویی ده‌ها سال بعد، بلکه بر بنیانی از اندیشه‌ورزی‌های سقراطی - افلاطونی هم‌روزگار خود شکل گرفته‌اند. بدین معنا، ترسیم‌های جغرافیایی او بیش از هر چیز مشاهده‌های جهانگردان یا، به‌ویژه، تصور مردمی از چند و چون قرارگیری شهرها و کشورها و قاره‌ها و دریاها را بازتاب می‌دهند. بااین‌حال، حتا اگر کسِنوفُن را به‌عنوان یک دانش‌آموخته‌ی مکتب آتن آگاه از محتوای چنین نوشته‌هایی بدانیم، از فحوای کلام او در آناباسیس، هم‌تراز با دیگر تاریخ‌نوشته‌های هلنیستی، چنین برمی‌آید که در روزگار او کمتر کسی همانند امروز برای پیدا کردن مسیر خود به نقشه یا اطلاعات جغرافیایی مراجعه می‌کرده است. روش‌های معمول، دست کم نزد یونانیان، استفاده از راهنما و بلدِ راه یا حافظه‌ی شخصی یا دانسته‌های مسافران باتجربه‌تر بوده است. از همین رو است که در میانه‌ی کتاب سوم آناباسیس وقتی کسِنوفُن، در مقام یکی از فرماندهان برگزیده به عنوان جانشین سرکردگان کشته‌شده، شروع به ارائه‌ی رهنمودهایی برای عقب‌نشینی منسجم و منظم می‌کند، از هر سه روش بالا برای یافتن مسیر برگشت بهره می‌گیرد.

سفرنامه‌نویسی کسِنوفُن، بدین‌ترتیب، هم به دلیل کافی نبودن دانسته‌های او از جغرافیای محل و هم به دلیل دلمشغولی‌های مربوط به فرماندهی سربازانی نه چندان کم‌علاقه به غنیمت، همدستی با دشمن، و تصرف مکان‌های بین راه، دچار خطاها و ازقلم‌افتادگی‌های متعدد شده است. یک نمونه هنگام ترک خاک آشور است که لشگر در محلی دارای یک قلعه» توقف می‌کند که تقریبن به دور از هرگونه تردید شهر زاخو در کردستان عراق است؛ بااین‌حال کسِنوفُن نامی از رود خابور نمی‌برد که امروزه مرز بین عراق و ترکیه را تشکیل می‌دهد و بسیاری از نویسندگان در گذشته آن را با رود دیگری به همین نام اشتباه می‌گرفتند که در جنوب دیر اور در سوریه‌ی کنونی به فرات می‌ریزد. یونانیان در این مرحله وارد سرزمین کَردوچی‌ها می‌شوند که طبق تصور همگانی نیاکان کُردها بوده‌اند – مردمانی کوه‌نشین، جنگجو و خشن که باوجود قرار صلح با ساتراپ ایرانی آن‌قدر اهل کینه‌توزی بودند که یونانیان تشویق شوند روی دشمنی مشترک‌شان با ایرانیان حساب کنند تا شاید به کمک آنان – به دنبال نومیدی از عبور از دجله – با گذر از ارتفاعات کردستان خود را به ساتراپی‌های یونانی‌نشین آسیای صغیر برسانند.

برای مذاکره فرصت چندانی در اختیار یونانی‌ها قرار نمی‌گیرد. از همان آغاز ورودِ هرچند احتیاط‌آمیز آنان به دلتای حاصلخیز دجله شبیخون‌های کَردوچی‌ها به لشگر یونان آغاز می‌شود. کَردوچی‌ها حتا با انداختن تخته‌سنگ بر سر یونانیان هنگام عبور از گردنه‌ها آنان را وادار به تغییر مسیر و احتمالن استفاده از کوره‌راه‌های سخت‌عبورتر می‌کنند. با این همه، یونانی‌ها موفق می‌شوند خود را به محل کنونی شهر جزیرة ابن عمر (جیزره) برسانند که در نقطه‌ی تقاطع سه مرز عراق و سوریه و ترکیه قرار دارد و داخل خاک ترکیه است. این دره‌ی سرسبز به نقطه‌ای راه می‌برد که دجله از آن‌جا به‌بعد بین دیواره‌های پُرشیب صخره‌ها پیچ می‌خورد. بدین‌ترتیب مسیر مستقیم‌تری به سمت شمال فراهم می‌شود و امروزه تصور بر این است که همین مسیر یونانیان را به بازار-‌ شهر فیندیک رسانده، نیز به جاده‌ای که امروزه در همان مسیر شمال به سی‌ئیرت می‌رود.

این گونه است که ده هزار یونانی بار دیگر دجله را سر راه خود می‌بینند: بستر اصلی رود در این نقطه با یک پیچ تند به سمت غرب برمی‌گردد و یک شاخابه‌ی بزرگ، که کسِنوفُن آن را کِنتریتیس خوانده ولی امروز رود بُتان چای نامیده می‌شود، از شرق به آن می‌پیوندد. به نظر می‌رسد که این رود در زمان کسِنوفُن مرز طبیعی بین کردستان و ارمنستان را تشکیل می‌داده، چون کَردوچی‌ها، که در تمام هفت روز حضور یونانیان در سرزمین خود دست از تعقیب و حمله برنداشته‌اند، در این مرحله شرایط آتش‌بس را می‌پذیرند هرچند پیشاپیش ساتراپی ارمنستان را علیه این دشمنان شاهنشاهی هخامنشی برانگیخته‌اند. اما پی‌آمد این توافق برای یونانی‌ها از دست رفتن راهنمای محلی است که ناگزیر او را آزاد می‌کنند تا جنازه‌ی کشتگان نبرد سنگین خود با کَردوچی‌ها را پس بگیرند.

بدون راهنما تنها راه قابل شناسایی به سمت شمال از گدار دجله می‌گذرد: جریانی از آب‌های خروشان که تا سینه می‌رسد؛ در ساحل مقابل، کرانه‌ی غربی، نیز ارتش ارمنستان صف‌آرایی کرده و دیگر نه حمله‌های راهزن‌وار کَردوچی‌ها بلکه نیرویی سازمان‌یافته در خدمت ساتراپ ایرانی، طبعن در مقام نماینده‌ی اردشیر دوم و بنابراین مأمور سرکوب مخالفان او، منتظر آنها است. گزارش کسِنوفُن از این رویارویی یکی از خواندنی‌ترین فصل‌های آناباسیس محسوب می‌شود، هرچند که جلوه‌سازی‌های ادبی و تصویری به‌کاررفته در آن مرجعیت‌پذیری و درستی رویدادها را زیر سوال می‌برد: کسِنوفُن در شگردی ماهرانه لشگر را به دو بخش تقسیم می‌کند، و بخش جلودار را به پیش‌روی در امتداد ساحل دجله می‌فرستد. ارمنی‌ها در کرانه‌ی مقابل قدم به قدم آنان را همراهی می‌کنند تا هر کجا از گدار رود گذشتند بر سرشان بریزند. گروه جلودار پس از طی مسافتی توقف می‌کند و سرگرم اجرای یک مراسم قربانی برای خدای رودخانه می‌شود. در این فرصت، گروه عقب‌دار به فرماندهی کسِنوفُن خود را به نقطه‌ای دورتر در جهت مخالف می‌رساند، طوری که ارتش دشمن گمان می‌برد اگر آنها در آن نقطه به آب بزنند، از پشت و جلو حمله خواهند کرد و از ترس گرفتار شدن در حلقه‌ی محاصره پا به فرار می‌گذارد. از سوی دیگر، کَردوچی‌ها هنوز در دامنه‌ی کوه منتظر اند تا عقب‌داران لشگر یونان را هنگام عبور از رودخانه مورد تهاجم قرار دهند. کسِنوفُن صبر می‌کند تا آنها در تعقیب لشگر از کوه پایین بیایند و در ساحل جمع شوند، بعد ناگهان به نیروهای ظاهرن در حال عقب‌نشینی دستور حمله می‌دهد. (ناگفته پیداست که کسِنوفُن این‌جا نیز همچون تمامی موارد مشابه یورش یونانیان را مهیب و سهمگین تصویر می‌کند چنان که هر دشمنی با دیدن آن هراسان می‌گریزد.) بدین‌ترتیب کَردوچی‌ها برای همیشه دست از تعقیب ده هزار نفر برمی‌دارند.

در دنباله‌ کسِنوفُن دانستنی‌های جالبی درباره‌ی ساختار اجتماعی - ی ایالت ارمنستان در آن روزگار ارائه می‌دهد که به عنوان طلایه‌دار نخستین خاطره‌نگاری‌های تاریخ‌نویسان ارمنی از اهمیت خاصی برخوردار است. می‌گوید: بنیانی‌ترین نهادِ اجتماعی خاندان است و رؤسای خاندان‌ها حکومت بر ست‌گاه‌هایی روستایی را برعهده دارند که دارای استحکامات بوده و گرداگرد هر یک از آنها را دیوار و خندق کشیده‌اند. این سران قوم که به آنها کُمارچ می‌گویند مسئول رسیدگی به امور محلی هستند، ولی اداره‌ی کل سرزمین به دست ساتراپ است.» هم‌مرزی با کَردوچی‌ها شواهد آشکاری به‌جا گذاشته چون، به گفته‌ی کسِنوفُن، با فاصله گرفتن از کنتریتیس تا فرسنگ‌ها هیچ آبادی‌ای به چشم نمی‌خورد؛ اما در محل کنونی سی‌ئیرت شهر نسبتن بزرگی هست دارای یک قصر برای ساتراپ». از قرار معلوم این‌جا دیگر از جولان‌های نظامی خبری نیست، چون یونانی‌ها موفق می‌شوند بی‌دردسر آذوقه‌ تهیه کنند و به راه خود ادامه دهند.

بحث بر سر مسیر آنها پس از سی‌ئیرت زیاد است، ولی با رعایت اعتدال می‌توان فرضیه‌ی لِیِرد را کنار گذاشت که آنها راه بیتلیس را در پیش گرفته و بعد بی‌اعتنا به دریاچه‌ی وان با گذر از غرب نمروت داغ (کوه نمرود) به ملازگرد و پاتنُس رفته باشند. اِینزوُرث آنها را در مسیر شمال غرب به سمت رودخانه‌ای می‌برد که کسِنوفُن از آن با نام تله‌بُئاس نزدیک شهر کنونیِ موش یاد می‌کند. روشن است که امروزه در این مسیر جاده‌ای وجود ندارد، ولی چون تله‌بُئاس تقریبن به یقین همان رود مورات سو یا شاخابه‌ی شرقی فرات است، چنین تشخیصی منطقی‌تر به نظر می‌رسد. (جالب این‌جاست که هم اِینزوُرث و هم لِیِرد نام ترکی این رودخانه را با قره‌ سو که شاخابه‌ی غربی فرات است، اشتباه گرفته‌اند.) یونانیان در موش بار دیگر با نیروهای ارمنی روبه‌رو می‌شوند که این بار خود  ساتراپ، تیریبازوس، فرماندهی آنان را برعهده دارد. اجازه‌ی عبوری ظاهری صادر می‌شود، اما جوّ بی‌اعتمادی همچنان حاکم است. شب همان روز که ده هزار نفر ناگزیر در فضای باز اردو زده‌اند، برف شروع به باریدن می‌کند. روز بعد، اثری از تیریبازوس و لشگر او نیست، اما سرانجام معلوم می‌شود آنها در همان نزدیکی کمین کرده‌اند و از لحن گزارش کسِنوفُن چنین برمی‌آید که تنها مانع تهاجم ایرانیان بارش سنگین برف بوده است. عاقبت وقتی یونانیان به دامنه‌ی کوهستان بینگُل می‌رسند، نبردی درمی‌گیرد که همچون سایر رویدادهای مشابه در روایت کسِنوفُن، برای یونانیانِ دلاور سربلندی و برای ایرانیانِ مهاجم و لابد کمتر جنگ‌آزموده شکست و خواری در پی دارد.

مطابق با الگوی کسِنوفُن برای بازنمایی پیرنگ داستانیِ سفرنامه‌اش، پس از نبرد با دشمن نوبت نبرد با خشم طبیعت است. ده هزار یونانی در ارتفاعات دوهزار و چهارصد متری کوه‌های بینگُل در برف و بوران به زحمت قدم برمی‌دارند و به شهادت کسِنوفُن از یخ‌زدگی و بی‌غذایی رنج می‌برند. عذاب این کوه‌پیمایی با رسیدن به دره‌ای مرتفع و حاصلخیز قدری تسکین می‌یابد، که می‌توان در توافق با اِینزوُرث آن را هینیس امروز، شهرستانی در مرکز استان ارزوروم، دانست. اتفاق خوش‌تر، به لحاظ تاریخ‌نویسی، این‌که شرح کسِنوفُن از اقامت سربازان نزد روستاییان مهربان ارمنی آشکارا یادآور خصوصیت معروف و همیشه‌ یادشده‌ی مهمان‌نوازی مردمان شرق آناتولی است:

کدخدا. برای نشان دادن حسن نیت خود، محل دفن شراب‌ها را نشان داد. بنابراین سربازان آن شب در اقامتگاه‌های متعددی که در اختیارشان گذاشته شده بود، غرق در ناز و نعمت مشغول استراحت شدند.

 

کسِنوفُن چند رأس اسب کم‌سال هدیه می‌گیرد: اسب‌های این سرزمین از اسب‌های ایرانی کوچک‌تر ولی خیلی قبراق‌تر بودند. کدخدا به افراد خود دستور داد کیسه‌های کوچکی دور پای اسب‌ها و سایر احشام ببندند تا وقتی در جاده‌های برفی از آنها سواری می‌گیرند، حیوان چهار دست و  پا روی شکم زمین نخورد.»

جاده‌ی هینیس به سمت شمال به احتمال قوی یونانیان را به مسیری کمابیش همسو با جاده‌ی امروز ارزوروم به هُراسان در نزدیکی آغری کشانده است، جایی که باز لازم بود از رود آراکسیس (ارس) بگذرند که به سمت شرق جریان دارد و به دریای خزر می‌ریزد. (کسِنوفُن این رود را با فاسیس اشتباه گرفته که قدری بالاتر از این ناحیه جریان دارد و به دریای سیاه می‌ریزد.) امروزه مسافرانی که قصد رفتن به ترابزون را دارند، در این نقطه باید مسیر خود را به سمت غرب تغییر دهند و از شاهراه کوهستانی بر فراز دو گردنه‌ی معروف کُپ‌داغی و زیگان استفاده کنند. دو رودخانه نیز سر راه آنها است: سرچشمه‌ی قره سو (فرات) در آشکاله و رود چُروح در بای‌بورت. اما لازمه‌ی چنین کاری یک انحراف مسیر بزرگ به سمت غرب خواهد بود. بیشتر صاحب‌نظران این نحوه‌ی رسیدن به دریای سیاه را رد کرده و مسیری مستقیم‌تر با گذر از کوه‌های آلپ ساتراپی پُنتوس را ترجیح داده‌اند. برای گذر از این کوه‌ها، کسِنوفُن و همرزمانش ناچار می‌شوند با تائوچیایی‌ها که گردنه را بسته‌اند، بجنگند. این قوم، همانند قوم بعدی‌ای که با ده هزار نفر درگیر می‌شوند یعنی چَلوبی‌ها، مردمانی آزاد بودند بدین معنا که رعیت پادشاه ایران محسوب نمی‌شدند و این با توجه به همسایگی آنان با پُنتوس که یکی از مهم‌ترین ساتراپی‌های ایران بوده قابل اهمیت است. اما شاید وصف کسِنوفُن از آزادگی این مردم توضیحی برای این نکته فراهم کند. مردان تائوچی در پی شکست از یونانیان خود را از پرتگاه‌های کوهستانی پایین می‌اندازند تا اسیر دشمن نشوند. یکی از سربازان یونانی با دیدن مردی که لباسی بهتر از دیگران به تن دارد سعی می‌کند او را از لبه‌ی پرتگاه عقب بکشد، اما مرد که تنومندتر از سرباز یونانی است او را بغل می‌گیرد تا هردو سقوط کنند. صحنه‌ی بعدی از این هم دهشتناک‌تر است: ن تائوچی کودکان خردسال خود را به دره پرت می‌کنند و خود نیز به دنبال آنها می‌روند.

دلیل محکم‌تر برای تصور مسیری دیگر به ساحل دریای سیاه این است که کسِنوفُن در این‌جا فقط از گذشتن از یک رودخانه یاد می‌کند: هارپاسوس، که به احتمال زیاد همان چُروح است. در این صورت، نظریه‌ی لِیِرد به واقعیت نزدیک‌تر می‌نماید که یونانیان با استفاده از جاده‌ای فرعی در غرب ارزوروم که امروزه نیز وجود دارد، از شهرهای ایسپیر و ایکیزدره گذشته و در محل کنونی شهر ریزه، هشتاد کیلومتریِ شرق‌ ترابزون، به دریا رسیده‌اند. اما کسِنوفُن در این مرحله از شهر خاصی نام نمی‌برد و لشگر هنوز بر فراز قله‌های کوهستان است که یکی از هیجان‌انگیزترین صحنه‌ها در تاریخ‌نوشته‌های یونانی رخ می‌دهد:

وقتی مردانی که جلودار بودند از بلندی بالا رفته و چشم‌شان به دریا افتاد، فریادی بلند از آنان به گوش رسید؛ و کسِنوفُن و عقب‌داران با شنیدن آن گمان کردند دشمن دیگری به جلوداران حمله کرده است ولی چون سروصدا بالا گرفت و نزدیک‌تر شد، و برخی از آنها که در کار صعود بودند هر از گاه با تمام سرعت می‌دویدند تا خود را به فریادها که یک دم قطع نمی‌شد برسانند، بر کسِنوفُن نیز معلوم شد که رویدادی عظیم در شرف وقوع است. بنابراین اسب خود را پیش راند و.شنید که سربازان فریاد می‌زنند: دریا! دریا!»

 

البته این نقطه‌ی اوج بسیار سرورآمیز و سرشار از اشک‌ شوق همان نقطه‌ی پایان سفر نیست. ده هزار نفر تا رسیدن به شهر یونانی‌نشین ترابزون هم ناگزیر از مبارزه با اهالی کُلچیس می‌شوند و هم باید از جنگل‌های انبوه و پیچ در پیچ دامنه‌های کوهستان پُنتوس بگذرند. اما در عوض رسیدن به ترابزون سرانجام به معنای خروج از قلمرو دشمن است. در ترابزون یونانی‌ها ن و کودکان، بیماران و سالمندان همراه خود را به سرپرستی کهنسال‌ترین فرماندهان با کشتی به یونان می‌فرستند و خود همچنان مسیر زمینی را ادامه می‌دهند. با انتخاب این گزینه، رسیدن به تنگه‌ی بُسفُر برای آنها به معنای هزار کیلومتر پیاده‌روی بیشتر و گذشتن از شهرهای سینوپه (سینوپ) و هراکلیا (اِرِغلی) است. از این رو، شاید تصور رود اصرار آنان بر ماندن در خشکی و ادامه دادن چنان راه‌پیمایی‌ دشواری در کنار یکدیگر ریشه‌هایی عاطفی دارد. طبعن وجود روحیه‌ی همبستگی و رفاقت بین جنگجویانی که مدت‌ها همسنگر و همراه یکدیگر بوده و سختی‌های بسیاری را دوشادوش هم تاب آورده‌اند دور از انتظار نیست، اما کسِنوفُن به ما می‌گوید غرض اصلی از چنین تصمیمی بهره جستن از غنیمت‌های احتمالی بین راه بوده است.

وقتی ده هزار نفر سرانجام به وطن بازمی‌گردند، سرگذشت آنان اهمیتی فراتر از حماسه‌ای از دلاوری و استقامت پیدا می‌کند. این واقعیت که لشگری از سربازان مزدور یونانی توانسته از چنگ نیروهای ارتش شاهنشاهی هخامنشی بگریزد و پای پیاده با کمترین امکانات اما در عین حال با کمترین تلفات به یونان برگردد، بیش از پیش افسانه‌ی شکست‌ناپذیری پارسیان را به چالش کشید. از پی‌آمدهای این چالش، نقشه‌ی فتح کل آسیا بود که صد سال بعد، در اوایل قرن چهارم پیش از میلاد، پای لشگر مقدونی را ابتدا به یونان و سپس به ایران باز کرد.

 

نتیجه‌گیری

دیدیم که روایت کسِنوفُن از لشگرکشی نافرجام کورش کوچک به ایران و سپس عقب‌نشینی ناگزیر و دشوار ده هزار سرباز یونانی مزدور او بر تار و پود دو محور تاریخی و جغرافیایی نقش بسته است. نیز دیدیم که هردو محور یعنی تاریخ و جغرافیای کسِنوفُن، هنگامی که به قصد تحلیل با هدف آگاهی از چند و چون مقوله‌های زمانی و مکانی مطرح‌شده در این تاریخ‌نوشته به سراغ‌شان می‌رویم، ابهام‌ها، ناهمخوانی‌ها، و از قلم افتادگی‌هایی را به نمایش می‌گذارند که متن را بیشتر از اطلاع‌رسانی، پرسش‌برانگیز می‌سازند. این ابهام‌ها و ناهمخوانی‌ها و از قلم افتادگی‌ها را می‌توان تا حدی به پای ناآگاهی نویسنده و تا حدی هم به حساب غرض‌ورزی‌ها و جانبداری‌های او یا شاید مصلحت‌اندیشی‌های ادبی او گذاشت. این، سرمشقی است برای بررسی سایر شواهد تاریخ‌نگاشتی از این دست تا در برخورد با آنها – به ویژه مشاوره گرفتن از آنها درباره‌ی واقعیت‌های تاریخی – جانب احتیاط رعایت شود. بدین معنا که هر آن‌چه کسِنوفُن، هرودُت و دیگران نوشته‌اند بهتر است نه به عنوان مدرک مستند و آینه‌ی تمام‌نمای یک واقعیت تاریخی، بلکه به مثابه یک گواه باستان‌شناختی و در کنار سایر شواهد مادی به دست آمده از آن مقطع تاریخیِ به‌خصوص مورد بررسی قرار بگیرد.

در پیوند با دو محور بالا، دو ویژگی دیگر در آناباسیس قابل شناسایی و پیگیری هستند: ویژگی انسان‌شناختی در پیوند با محور تاریخ؛ ویژگی تعیین‌کنندگیِ زیست‌محیطی (environmental determinism)  در پیوند با جغرافیا. اولی بیش از هرچیز در معرفی کسِنوفُن از خصوصیت‌های قومی بربرها» و یونانیان، و نیز دیگران، نمود می‌یابد. همان‌طور که در بالا اشاره شد، اظهارنظر یک تاریخ‌نویس درباره‌ی خصوصیت‌های مردم‌شناختی یک قوم برای آن‌که بتواند واقعیتی قابل ارجاع قلمداد شود اغلب نیاز به کندوکاوهای باستان‌شناختی و انسان‌شناختی عمیق‌تر دارد. اما آن‌چه شاید بهتر بتوان بر آن تکیه کرد آگاهی از پسند و ناپسندهای خود تاریخ‌نویس در مقام اهل یکی از فرهنگ‌های باستانی است که گفته‌های خود را ثبت و مستند کرده تا به دست ما برسد. بدین‌ترتیب، آناباسیس در حقیقت می‌تواند شِمایی از طرز فکر نوع‌نمونِ فردی فرهیخته و باتجربه اهل فرهنگ هلنی دوران اوج آتن کلاسیک را ارائه ‌دهد. نکته‌ی دوم، نقش شرایط زیست‌محیطی در جغرافیای انسانی است که نشان می‌دهد نیروهای طبیعی چه تأثیری بر رفتارهای زیستی و بقای انسان و در نتیجه تصمیم‌گیری‌های سرنوشت‌ساز و در نهایت روند رویدادهای تاریخ‌ساز دارند. از این لحاظ، آناباسیس نمونه‌ی روشنی از نقش تعیین‌کنندگی زیست‌محیطی در فرآیندهای تاریخی و باستان‌شناختی محسوب می‌شود.

 

منابع

Lloyd, S. 1989. Ancient Turkey, Berkely and Los Angeles: University of California Press.

Xenophon, The Expedition of Cyrus, Waterfield, R. (tr.), 2005, Oxford: Oxford University Press.

Ainsworth, W. F. 88. A Personal Narrative of the Euphrates Expedition, London: Kegan Paul Trench & Co.

Layard, A. H. 53. Discoveries in the Ruins of Nineveh and Babylon, London: John Murray.

Witt, C. 92. The Retreat of the Ten Thousand, London: Longmans, Green and Co., in www.heritage-history.com, accessed in April 2014.